جنگ‌های اولیه ایران و رُم

آنتوانت و ایران؛ نبرد ایران و رُم

مرگ سزار و جنگ‌های داخلی رُم در نهایت سبب به قدرت رسیدن مارک آنتوانت و اکتاویوس شد. اکتاویوس در اروپا قدرت را در دست گرفت و آنتوانت پس از ازدواج با کلوپاترای معروف، مصر، شمال آفریقا و آسیای نزدیک را در اختیار گرفت. رُم در آن سال‌ها در اوج قدرت بود و لژیونرهای این کشور، دنیای متمدن آن روزگار را کاملاً تحت سیطره داشتند اما در شرق، آن‌ها موفق به ورود به خاک ایران و بعد از آن دسترسی به ثروت هندوستان نشده بودند.

انتقام کراسوس

مارک آنتوانت و بسیاری از سرداران رُمی نمی‌توانستند سرنوشت غم‌انگیز کراسوس را از یاد ببرند و فکر می‌کردند باید به هر قیمت شده انتقام خون او و 20 هزار لژیونر را از ایرانیان بگیرند. علاوه بر آن که دولت پارت پس از قدرت گرفتن چندبار سعی در تصرف متصرفات رُم در سوریه و آسیای صغیر کرده بود و بین‌النهرین نیز اکنون به طور نسبی در تصرف ایران بود. بهانه جنگ در ابتدا بسیار جزئی و غیرقابل استناد بود اما بعداً آنتوانت (آنتونی) بی‌پرده ابراز تمایل به جنگ کرد و فرهاد چهارم، پادشاه ایران، نیز سعی کرد خود را بی‌علاقه به جنگ نشان دهد اما در خفا به تجهیز نیروهای خود در سمت راست ساحل فرات پرداخت. برداشت آنتوانت این بود که باید با سپاهی بزرگ‌تر از کراسوس به جنگ ایران برود و به همین دلیل 16 لژیون بزرگ رُمی (60 تا 70 هزار نفر) را به همراه 10 هزار سوار و 30هزار نیروی ذخیره به سمت فرات برد. پادشاه ارمنستان نیز در این برنامه‌ریزی مرگبار، سردار رُمی را همراهی می‌کرد و 13 هزار سوار و پیاده برای او آماده ساخت. سپاه عظیم رُمی در تابستان 36 قبل از میلاد به فرات رسید اما دفاع محکم ایرانی‌ها او را وادار کرد تا قوای خود را تا ارمنستان عقب بکشد و در آن جا در کنار شاه ارمنستان، ارتاوسدس، نقشه ورود به ایران را طراحی کند؛ غافل از آن که ایرانیان نیز در این مدت قوای خود را به شمال ایران انتقال دادند. سرپرستی سایکس در کتاب خود درباره لشکرکشی آنتوانت می‌گوید: «ارتاوسدس (شاه ارامنه) به او پیشنهاد کرد چون قشون پارت در فرات جمع هستند، بهتر است نقشه جنگ را تغییر داده، از ارمنستان به آذربایجان حمله برده و پایتخت آن جا را به تصرف درآورد، چه حکمران آن جا از متفقین پارت است.» راهنمایی ارتاوسدس سبب شد آنتونی نیروهای خود را به دو قسمت کرده و ماشین‌آلات جنگی و قلعه‌گیری خود را با بخشی از نیروها برجای گذارده و به سرعت خود را به پراسپا، پایتخت ماد کوچک (آذربایجان)، برساند. اما وقتی به آن جا رسید، مشاهده کرد ایرانیان آماده مقاومت‌اند، پس در انتظار رسیدن برج‌های متحرک، منجنیق و سایر ادوات قلعه‌گیری ماند.

اولین ضربه مرگبار

اشتباه بزرگ آنتوانت در بر جای گذاشتن ماشین آلات جنگی با چند هزار سرباز برای او بسیار گران تمام شد چرا که پارتی‌ها صاعقه‌وار به سربازان رُمی و، استاتیانوس، سردار آن‌ها حمله برده و رُمی‌ها را که شمار آنان به هزار نفر می‌رسید، قتل عام و ماشین‌های او را تصاحب کردند. پادشاه ارمنستان در این زمان اوضاع را نامناسب دید و حدس زد آینده بدی در انتظار رُمی‌هاست، بنابراین بی‌صدا با سپاه خود از رُمی‌ها جدا شد و ناگهان آنتوانت متوجه شد قرار است بلای کراسوس سر او و سربازانش نازل شود.

ضربه‌ی دوم

در حالی که مواد غذایی رُمی‌ها رو به اتمام بود، پارت‌ها جنگ و گریز را آغاز کردند. پاییز فرا رسید و آنتوانت ترجیح داد محاصره پراسپا را ترک گوید، اما این بار این پارت‌ها بودند که او را راحت نگذاشتند. سپاه رُم از طریق ارومیه امروزی بنای عقب‌نشینی گذاشت و برای آن که بلای کراسوس بر سر آن‌ها نیاید، عقب‌نشینی از مناطق کوهستانی را ادامه داد اما در حوالی تبریز اولین برخورد سنگین با سپاهیان پارتی به وقوع پیوست. آنتوانت فلاخن‌اندازان را که از گلوله‌های سربی استفاده می‌کردند، به عنوان تیر آخر خود به میدان آورد و سواران گل نیز از جانب دیگر به دفاع از لژیون‌ها پرداختند و پارت‌ها را به عقب راندند. اما پارت‌ها 19 روز مداوم با شیوه جنگ و گریز رُمی‌ها را کاملاً خسته کردند و در نبردی بزرگ در حوالی رود ارس 8 هزار رُمی دیگر کشته شدند. هزیمت رُمی‌ها به سمت غرب، فرهاد را بر آن داشت رُمی‌ها را به حال خود رها کند اما «سرما و گرسنگی» اکنون به کمک پارت‌ها آمده و باقی‌مانده سپاه او را نیز از پای درآورد. هزاران رُمی کشته شدند. این نبردها در 35 قبل از میلاد خاتمه یافت.

نتیجه نبردهای دوم ایران و رُم

1- آنتونی چندی بعد از شکست از، اکتاویوس، سردار دیگر رُمی کشته می‌شود اما بی‌شک شکست‌های او در ایران و ارمنستان در این «افول قدرت» بی‌تأثیر نبوده و ابهت این سردار رُمی پس از شکست‌های خردکننده در شرق فروریخته است. شکست او در 31 قبل از میلاد از اکتاویوس سبب خودکشی او و کلوپاترا می‌شود.
2- رُم درمی‌یابد در شرق قادر نیست از «حدی» جلوتر برود چرا که دولتی پرقدرت مانع دست‌اندازی «امپراتوری» به بین‌النهرین، پارس، پارت و ایلام است. این شکست سبب شد اکتاویوس نیز که اکنون به نام اگوستوس معروف شده و قدرتی در سطح سزار و سولا یافته بود مصالحه را با فرهاد به جنگ ترجیح دهد. اگوستوس در این زمان قدرتی بسیار زیاد داشت و به گفته مورخان تنها ارتش ثابت او 25 لژیون 5 هزار نفری (125 هزار نفر) بود. سپاهیان رُم در این زمان کل اسپانیا، فرانسه، بخشی از آلمان، اتریش، سوئیس، کل ایتالیا، کل بالکان، یونان، غرب ترکیه، سوریه و شامات (اردن، لبنان، فلسطین)، شمال عربستان، مصر و شمال آفریقا را در اختیار داشتند و بی‌شک اگر دولت پارت نبود آن‌ها به فکر بلعیدن خاک ایران، بین‌النهرین، ایلام، آتروپاتن (آذربایجان) و ارمنستان می‌افتادند. شکست پیاپی دو سردار رُمی به فاصله 20 سال (کراسوس 53 قبل از میلاد و آنتوانت 34 قبل از میلاد) اشتهای رُم را برای پیشروی به سوی شرق سرد کرد.
3- روش رزمی پارت‌ها (جنگ و گریز سواران)، رُمی‌ها را به وحشت انداخت و آن‌ها به این فکر افتادند که چگونه می‌توان برای این نوع مبارزه چاره‌اندیشی کرد.
منبع مقاله :
غفوری، علی؛ (1386)، 100 جنگ بزرگ تاریخ، تهران: هیرمند، چاپ دوم