سازمان ملل متحد

شناخت سازمان ملل متحد

پس ازجنگ جهاني اول ،جامعه ملل به وجود آمد ؛ با پيشنهاد وودروويلسن ، رئيس جمهور آمريکا ، که در «اصول چهارده گانه »خود آن را گنجانده بود و با هدف «حفظ صلح ، داوري در مورد اختلاف بين کشورها و ترويج همکاري بين المللي »و براساس ميثاقي که در معاهده ي ورساي بود .نقش اصلي را در اين جامعه ، دول بزرگ ـ انگلستان ، فرانسه ، ايتاليا ، ژاپن و بعداً آلمان و شوروي ـ داشتند .اما به تدريج ، کارها فقط به دست انگلستان و فرانسه افتاد و اين دو نيز، ازآن به عنوان وسيله اي براي انجام مقاصد خود ، استفاده کردند . جامعه ي ملل در اوضاع و احوال آن روز دنيا ،در واقع هيچ کاري از پيش نبرد ،ولي امور دولتها ، به سوي شروع جنگ ديگري در جريان بود .در سال 1939 جنگ دوم جهاني آغاز شد .
پيامدهاي جنگ جهاني دوم بسيار است ولي چند مورد ،خيلي چشمگير و مؤثر بوده است :
ـ ايجاد سازمان ملل متحد ؛
ـ انقلاب سوسياليستي در چين ؛
ـ ايجاد دولت اسرائيل به جاي کانون ملي يهوديان در فلسطين .
به دنبال اينگونه حوادث است که سازمان ملل متحد در عرضه ي سياسي و بين المللي جهان ظاهر مي شود .
نياز و نيتهاي عميقي که الهام دهنده ي تأسيس سازمان ملل متحد بوده اند ، در مقدمه ي منشور ملل متحد اعلام شده اند .
«ما مردم ملل متحد ،مصمميم که انسانهاي آينده را از بلاي جنگ که دوباره در مدت عمريک انسان ، افراد بشر را دچار مصائب بيان ناپذير کرده است ، حفظ کنيم و ايمان خود را به حقوق اساسي بشر، حيثيت و ارزش شخصيت انساني ، به برابري حقوق مرد و زن و همچنين برابري حقوق ملتهاي بزرگ و کوچک ، به ايجاد شرايط لازم براي حفظ عدالت ،و احترام به الزامات ناشي از معاهدات و ساير منابع حقوق بين المللي اعلام داريم ،و به پيشرفت اجتماعي و شرايط زندگي بهتر با آزادي بيشتر کمک کنيم » .
«براي نيل به اين هدفها مصمميم با يکديگر در صلح و صفا و با رفق و مدارا ، چون همسايگاني مهربان زندگي کنيم و براي حفظ صلح و امنيت جهان تشريک مساعي کنيم و با قبول اصول و ايجاد روشهايي تضمين کنيم که قواي مسلح ، جز درراه منافع مشترک به کار گرفته نشود و وسايل و مجاري بين المللي ، براي پيشرفت اقتصادي و ترقي اجتماعي کليه ي ملتها به کار برده شود » .
«و براي تحقق يافتن اين مقاصد ، مصمم شده ايم تشريک مساعي کنيم .از اين رو دولتهاي متبوع ما ،توسط نمايندگان خود ،که در شهر سانفرانسيسکو گرد آمده اند و اختيارات تامه ي آنان ابراز شده و صحت و اعتبار آن محرز شناخته شده است ،در مورد اين منشور ملل متحد توافق حاصل کرده اند ، و بدين وسيله سازماني بين المللي که به «سازمان ملل متحد »موسوم خواهد بود ، تأسيس مي کند »(منشور ملل متحد و اساسنامه ديوان بين المللي دادگستري ؛ اداره ي اطلاعات سازمان ملل در ايران ).

مقاصد و اصول

مقاصد سازمان ملل متحد که در ماده ي 1 منشور بيان شده ،ازاين قرار است :
1 ـ حفظ صلح و امنيت بين المللي ؛
2 ـ توسعه ي روابط دوستانه ي ميان ملل براساس احترام به اصل برابري حقوقي و خود مختاري ملتها ؛
3 ـ همکاري در حل مسائل بين المللي که داراي اهميت اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي و يا بشر دوستي است ؛ و ترويج احترام به حقوق بشر و آزاديهاي اساسي براي همگان ؛
4 ـ بودن مرکزي براي حصول مقاصدي که به خاطر آن تأسيس شده است که به موجب اصول ذيل که در ماده ي 2 منشور بيان شده است ، عمل مي کند :
1 ـ سازمان بر اساس اصل برابري حاکميت کليه ي اعضاي آن بنيان گذاشته شده ؛
2 ـ کليه ي اعضا بايد تعهداتي را که به موجب منشور ، تقبل کرده اند ، با حسن نيت انجام دهند ؛
3 ـ اعضا بايد اختلافات بين المللي خود را با وسايل مسالمت آميز حل کنند ؛
4 ـ اعضا بايد در روابط بين المللي خود از تهديد به زور و يا استعمال آن به هر نحوي که با مقاصد سازمان ملل متحد مبانيت داشته باشد خودداري کنند ؛
5 ـ اعضا بايد به سازمان ملل متحد ، در هراقدامي که طبق منشور به عمل مي آورد ، مساعدت کنند و از کمک به هرکشوري که سازمان ملل متحد عليه آن اقدام احتياطي يا قهري به عمل مي آورد ،اجتناب ورزند ؛
6 ـ سازمان ملل متحد بايد مراقبت کند که کشورهايي که عضو سازمان نيستند تا آنجا که حفظ صلح و امنيت بين المللي ايجاب مي کند ، طبق اين اصول رفتار کنند ؛
7 ـ سازمان نبايد در اموري که اساساً جزو صلاحيت داخلي کشورهاست دخالت کند ؛
اما اين شرط ،مانع انجام اقدامات قهري در مورد تهديد صلح ، نقض صلح و اعمال تجاوزکارانه نمي شود .(منشور ملل متحد و اساسنامه ي ديوان بين المللي دادگستري؛ اداره ي اطلاعات سازمان ملل در ايران ).

اعلاميه ي بين المتحدين :

اولين گام ،از يک سلسله گامهايي که منجر به تاسيس سازمان ملل متحد شد ، صدور اعلاميه ي بين المتحدين بود که در تاريخ 12 ژوئن 1941 در لندن ، توسط نمايندگان استراليا ،اتحاديه ي آفريقاي جنوبي ، بريتانيا ، زلاند جديد و کانادا ، و دولتهاي در تبعيد کشورهاي بلژيک ، چکسلواکي ، لهستان ، لوکزامبورگ ، نروژ ، هلند ، يوگسلاوي ، يونان و دولت در تبعيد ژنرال دوگل از فرانسه امضاء شد .
امضاء کنندگان اين اعلاميه ، با تشخيص اينکه «تنها اساس واقعي صلح پايدار ، همانا همکاري علاقه مندانه ي ملل آزاد در جهاني آسوده از خطر تجاوز و مشحون از امنيت اقتصادي و اجتماعي براي همگان است ».قصد خود را دائو بر «همکاري با يکديگر و با ساير ملل آزاد ،در صلح و جنگ ، براي نيل به اين هدف »اعلام داشتند .(راهنماي سازمان ملل متحد ؛ گردآورده ي اداره ي اطلاعات سازمان ملل متحد ؛ترجمه ي منصور فراسيون ؛ ازانتشارات وزارت علوم و آموزش عالي ؛ 1354 ).

منشور آتلانتيک

دو ماه بعد ،در تاريخ 14 اوت 1941 ، روزولت ، رئيس جمهور آمريکا وينستون چرچيل ، نخست وزير بريتانيا ، بر عرشه ي يک ناو در «نقطه اي از دريا »ملاقات کردند و اعلاميه ي مشترکي صادر نمودند که در آن «پاره اي از اصول مشترک سياستهاي ملي دو کشور خويش»را بيان کردند که اميدشان به آينده بهتري در جهان بر اساس اين اصول استوار بود .آنها ، در اين سند که به «منشور آتلانتيک »معروف شده است ، اظهار داشته اند که «پس از نابودي نهايي ديکتاتوري نازي ، اميدواريم شاهد برقراري صلحي شويم که براي همه ي ملتها ، وسايل زندگي امن را در داخل مرزهاي ملي ، تأمين کند و تضمين نمايد که همه ي مردم کليه ي سرزمينها ،آسوده از ترس و نياز ،عمر خود را به پايان رسانند » .
سران دو کشور همچنين اعلام کردند که «ما معتقديم که همه ي ملتهاي جهان بايد به دلايل مادي و معنوي ، استعمال زور را کنار بگذارند چون ادامه ي استفاده از سلاحهاي زميني ،دريايي و هوايي توسط ملتهايي که تهديد به تجاوز در خارج از مرزهاي خود متوسل مي شوند ـ و يا ممکن است متوسل شوند ـ مانع از حفظ صلح در آينده مي شود .ما معتقديم که مادام که يک نظام وسيع و دائمي براي امنيت عمومي به وجود نيامده ،خلع سلاح اين گونه ملتها ضرورت اساسي دارد .ما همچنين کليه ي اقدامات عملي ديگر را که سنگيني بار خرد کننده ي تسليحات را بر دوش ملل صلح دوست کاهش مي دهد مورد مساعدت و ترغيب قرار خواهيم داد ».
دو سياستمدار ، همچنين در اين سند ، آرزوي خود را مشخص بر «ايجاد کاملترين همکاري ميان کليه ي ملتها در زمينه ي اقتصادي به منظور تأمين موازين بهتر کار ،پيشرفت اقتصادي و امنيت اجتماعي براي همگان »اعلام داشتند .(«سازمان ملل متحد و آنچه لازم است درباره ي آن بدانيد » انتشارات کميته ي ايران حقوق بشر ؛چاپ سوم ؛ سال 1353 ؛ صفحه ي 4 ).

اعلاميه ي ملل متحد :

نمايندگان بيست و شش ملتي که عليه متجاوزان محور ـ آلمان ، ايتاليا ، ژاپن ـ نبرد مي کردند ، در نخستين روز سال 1942 ، «اعلاميه ي ملل متحد »را در واشنگتن امضاء کردند .در اين سند بود که عبارت «ملل متحد »به پيشنهاد روزولت به کار رفت .
در اين اعلاميه ، کشورهاي امضاء کننده مي گويند :«پس از قبول برنامه ي مشترکي از مقاصد و اصولي که در ...منشور آتلانتيک مندرج است ، و با اعتقاد به اينکه پيروزي کامل بر دشمنانمان براي دفاع از حيات ، آزادگي ، استقلال ، و آزادي مذهب ، و براي حفظ حقوق بشر و عدالت در سرزمينهاي ما و ساير کشورها ، ضرورت دارد و با اعتقاد به اينکه اکنون در مبارزه ي مشترکي عليه نيروهاي وحشي و حيواني که جوياي سلطه برجهان مي باشند ، درگير هستيم ،اعلام مي کنيم که :
«1 ـ هر دولت خود تعهد مي کند که تمام منابع نظامي و اقتصادي خود را عليه آن اعضاء پيمان سه جانبه و طرفدارانش که با چنين دولتي در نبرد هستند به کار برد ؛ 2 ـ هر دولت خود را متعهد مي سازد که با دولتهاي امضاء کننده ي اين اعلاميه همکاري کند و جداگانه با دشمنان ترک مخاصمه و يا صلح نکند ! ».
اعلاميه ي ملل متحد ، براي امضا ساير دولتهايي که کمک مادي و تشريک مساعي در مبارزه به خاطر پيروزي عليه هيتلريسم مي کنند و يا احتمال دارد بکنند ،بازنگاهداشته شد .

ارکان اصلي :

منشور ملل متحد ،شش رکن اصلي براي اين سازمان تأسيس کرده است :
مجمع عمومي ،شوراي امنيت ، شوراي اقتصادي و اجتماعي ، شوراي قيموميت ، ديوان بين المللي و دادگستري ، و دبيرخانه .
ـ مجمع عمومي :شامل کليه ي اعضاء سازمان ملل متحد است که هريک از آنها در مجمع ، داراي يک رأي هستند .
ـ شوراي امنيت :متشکل از 5 عضو دائم ـ آمريکا، انگلستان ، شوروي ، چين ، فرانسه ـ و ده عضو موقت است که براي مدت دو سال توسط مجمع عمومي انتخاب شده و نمي توانند دوبار پشت سر هم انتخاب شوند .
ـ شوراي اقتصادي و اجتماعي :متشکل از 54 عضو است که 18 عضو آن هر سال براي يک دوره ي سه ساله توسط مجمع عمومي انتخاب مي شوند . (اين ارقام در ابتداي شروع کار سازمان ملل 27 و 9 بوده است )و انتخاب مجدد نيز ممکن است .
ـ شوراي قيموميت :رکن اصلي سازمان ملل متحد براي نظارت بر سرزمينهايي است که زير نظر نظام قيموميت بين المللي قرار گرفته اند . شوراي قيموميت ، متشکل است از اعضاء اداره کننده ي سرزمينهاي تحت قيموميت ،اعضاء دائمي شوراي امنيت که اداره کننده ي اينگونه سرزمينها نيستند و تعداد مشابهي از ساير کشورهايي که اداره ي سرزمينهاي تحت قيموميت را به عهده ندارند و براي يک دوره ي سه ساله توسط مجمع عمومي انتخاب شده اند .بدين ترتيب سعي مي شود تعداد کشورهاي اداره کننده و غير اداره کننده در شورا ،برابر باشد .
ـ ديوان بين المللي دادگستري :رکن قضايي اصلي سازمان ملل متحد است و طبق اساسنامه که جزء لايتجزاي منشور ملل متحد به شمار مي رود ، کار مي کند و اساسنامه ي آن براساس اساسنامه ي ديوان دائمي دادگستري بين المللي که زيرنظر جامعه ي ملل انجام وظيفه مي کرد ، تنظيم شده است .
ـ دبير خانه :دبيرخانه ي سازمان ملل متحد ،از يک دبير کل و تعدادي کارمند مورد نياز سازمان ،تشکيل مي شود ، دبير کل ،به توصيه ي شوراي امنيت و توسط مجمع عمومي منصوب مي شود .(راهنماي سازمان ملل متحد ، گردآورنده ي اداره ي اطلاعات سازمان ملل متحد ، ترجمه ي منصور فراسيون ، از انتشارات وزارت علوم و آموزش عالي ؛ 1354).

کارگزاريهاي بين الدولي :

کارگزاريهاي بين الدولي ،سازمانهاي جداگانه و خودمختاري به شمار مي روند که طبق موافقتنامه هاي خاصي با سازمان ملل متحد مرتبط هستند و از خود ، عضو ،هيئتهاي مقننه و مجريه ، دبيرخانه ، و بودجه دارند ؛اما با سازمان ملل متحد و با يکديگر از طريق دستگاههاي هماهنگ کننده ي شوراي اقتصادي و اجتماعي سازمان ملل متحد ، همکاري مي کنند .
از توضيح و تشريح يک يک اين کارگزاريها مي پرهيزيم و تنها به نام آنها اکتفا مي کنيم ؛اگرچه که شرح احوال هريک از اينها و خدماتي که در جهت اغراض و مطالع با نياتشان کرده اند خود داستاني شنيدني است .
کارگزاريهاي بين الدولي عبارتند از :آژانس بين المللي انرژي اتمي ( IAEA )؛سازمان بين المللي کار ( ILO )؛ سازمان خواربار و کشاورزي ( FAO)؛سازمان علمي آموزشي و فرهنگي (UNESCO) ؛ سازمان جهاني بهداشت (WHO)؛ بانک بين المللي توسعه و ترميم =بانک جهاني (IBRD)؛ بنگاه مالي بين المللي (IFC)؛ انجمن بين المللي توسعه (IDA )؛ صندوق بين المللي پول (IMF )؛ سازمان بين المللي هواپيمايي کشوري (ICAO)؛ اتحاديه ي پستي جهاني (UPU) ؛ اتحاديه ي بين المللي مخابرات دور (ITU)؛ سازمان جهاني هواشناسي ( WMO)؛ سازمان بين الدولي مشورتي دريايي (IMCO )؛ تشکيلات جهاني حقوق روشنفکري (براي حفظ حقوق اختراع و ابداع و تأليف و ... )(WIPO)؛ بنياد بين المللي براي پيشرفت کشاورزي (IFAD) .
موافقتنامه ي عمومي تعرفه و تجارت (GATT)کارگزاري تخصصي سازمان ملل نيست ولي به سبب روابطش با پاره اي از کارگزاريها ، جزو اينگونه کارگزاريهاست .
مقر دائمي سازمان ملل متحد :
درتاريخ 10 دسامبر 1945 کنگره ي ايالات متحده ي آمريکا به اتفاق آرا تصميم گرفت از سازمان ملل متحد دعوت کند تا مقر دائمي خود را در آمريکا بنا
سازد.
پس از مطالعه ي دعوتها و پيشنهادهايي که از بسياري از نقاط جهان رسيده بود ، مجمع عمومي سازمان ملل متحد در لندن ،دعوت آمريکا را در فوريه ي 1946 پذيرفت .
در آن زمان ،قسمت اول نخستين اجلاس مجمع عمومي سازمان متحد در لندن ، تشکيل شده بود و دبيرخانه ي سازمان نيز درهمانجا دائر گرديده بود .
در 14 دسامبر 1946 ،مجمع عمومي ،هديه ي جان د .راکفلر را به مبلغ 8/5ميليون دلار براي خريد يک قطعه زمين به مساحت 18 جريب در بخش شرقي مانهاتان نيويورک ، پذيرفت .اين محل اکنون ، مقر سازمان ملل متحد است .
همزمان با هديه ي راکفلر ،شهر نيويورک نيز مقداري زمين در اين محل و در مجاورت آن با حق آب نما و حق ارتفاعي به سازمان هديه کرد و همچنين تعهد نمود که يک برنامه ي اصلاحي /30 ميليون دلاري ، در حوالي اين محل به مورد اجرا بگذارد و از جمله يک تونل وسائط نقليه زير خيابان اول بسازد . موقعي که محل ساختمان سازمان ملل متحد تعيين شد ،تريگولي ،اولين دبير کل سازمان ، يک آرشيتکت آمريکايي به نام والاس ک .هريسون را مأمور نظارت بر طرحهاي ساختماني و عمراني اين محل و همکاري با يک هيئت مشاوران طراحي از ده کشور مختلف نمود .
اولين سنگ بناي مقرسازمان ، در تاريخ 24 اکتبر 1949 ـ که از سال بعد ،« روز ملل متحد »ناميده شد ـ طي يک جلسه ي همگاني مجمع عمومي در فضاي باز ،نهاده شد که ضمن آن رئيس جمهور آمريکا و عده اي ديگر سخنراني
کردند .
انتقال دبيرخانه ي سازمان ملل به مقر دائمي خود ،از ماه اوت 1950 آغاز شد و در ماه ژوئن سال بعد پايان يافت .شوراي امنيت ، اولين جلسات خود را در تالارهاي جديد ،دراوائل سال 1952 برگزار کرد ،و در اکتبر همان سال مجمع عمومي براي اولين بار درتالار مجمع تشکيل جلسه داد .

وام آمريکا و مجموع مخارج ساختمان :

مجمع عمومي ،ضمن تصويب نقشه هايي که توسط هيئت مشاوران بين المللي تهيه شده بود ، به دبير کل اجازه داد تا با دولت آمريکا براي دريافت يک وام 65 ميليون دلاري بدون بهره به منظور تأمين مخارج ساختمان مقر سازمان ملل متحد وارد مذاکره شود .موافقتنامه اي در تاريخ 23 مارس 1948 توسط دبير کل و نمايندگان آمريکا در سازمان امضاء شد که مقرر مي داشت وام مزبور بدون اينکه بهره اي به آن تعلق گيرد ،طي مدت 31 سال ـ از 1951 تا 1982 ـ با اقساط سالانه اي بين يک تا 2/5 ميليون دلار بازپرداخت شود .تا سال 1965 سازمان ملل متحد ،30 ميليون دلار از اين وام را به دولت آمريکا بازپرداخت کرده بود .

مهر و نشان رسمي و پرچم سازمان ملل متحد :

مهرو نشان رسمي سازمان ، به شکل نقشه ي جهان از ديدگاه قطب شمال است که دراطرافش حلقه اي از شاخه هاي زيتون قرار دارد .پرچم سازمان ملل ، در سال 1947 توسط مجمع عمومي پذيرفته شد و طرح آن متشکل از نشان رسمي سازمان ملل متحد به رنگ سفيد درمرکز زمينه اي به رنگ آبي روشن است .

منابع مالي سازمان ملل متحد :

بودجه ي عادي سازمان براي دو سال 79 ـ 1978 ، همان طور که مجمع عمومي تصويب کرد ، کلاً بالغ بر500و113و090و1 دلار بود .بودجه ي دو ساله ،ابتدا به وسيله ي دبيرخانه ي سازمان ملل متحد پيشنهاد مي شود و سپس توسط 16 نفر متخصصين اعضاي کميته ي امور اداري و بودجه ( ACABQ )که تغييرات را به مجمع عمومي پيشنهاد مي کنند ، بازبيني مي شود و مورد مطالعه قرار مي گيرد .
سهميه بندي کشورهاي عضو ،براي منابع اصلي اعتبارات بودجه ي عادي ، بر حسب مقياسي تعيين مي شود که مجمع عمومي باپيشنهاد 18 عضو کميته مقرر مي دارد و مقدار سهم هر کشور ،براساس کل درآمد ملي آن کشور معين مي شود .اين مقدار سهميه ،نبايد بيش از 25 و کمتر از 1% % کل بودجه ي سازمان باشد .
ميزان سهم تعيين شده به وسيله ي کميته ي مزبور براي سالهاي 82 ـ 1980 ، براي 70 کشور ،1%% ؛ براي 9 کشور ، 2%% ؛ و براي 10 کشور 3%% مي باشد .
بنابراين ، 89 کشور يا تقريباً 60% اعضاء سازمان ملل متحد ، هر کدام سهمي بين 1% تا 3% درصد ـ و يا مجموعاً چيزي در حدود 1/2 % از کل بودجه ـ را مي پردازند و 18 کشور زير ،سهمي بيش از 1% .

بلژيک 1/22 %	چين 1/62 %	انگلستان 4/46 %
لهستان 1/24 %	هلند 1/63 %	فرانسه 6/26 %
برزيل 1/27 %	اسپانيا 1/70 %	آلمان فدرال 8/31 %
سوئد 1/31 %	استراليا 1/83 %	ژاپن 9/58 %
آلمان شرقي 1/39 %	کانادا 3/28 %	شوروي 11/10 %
اوکرائين 1/46 %	ايتاليا 3/45 %	آمريکا 25 %

اين بودجه ،صرف مخارج اداري و ديگر هزينه هاي دبيرخانه و ساير ارگانهاي سازمان ملل مي شود .براي مخارج ديگر سازمان ـ از قبيل نيروهاي پاسدار صلح ،برنامه هاي توسعه ، غذايي ، کودکان ، حمايت از پناهندگان ،و ...درمقياس ديگر و با مساعده هاي دولتها ،بودجه تأمين مي گردد .
براساس درآمدهاي تعيين شده ، تمامي پرداختهاي سازمان ملل در سال 1978 ، مبلغ 1/096 ميليارد بوده است ،درحالي که مبلغ مساعده ها در همين سال بالغ بر 1/774 ميليارد دلار شده است .(ماهيت سازمان ملل ، شمس الدين رحماني ؛انتشارات محراب قلم ؛ چاپ سوم ، 1380 ).
فهرست منابع :
ـ راهنماي سازمان ملل متحد ؛ گردآوري اداره ي اطلاعات سازمان ملل متحد ؛ ترجمه منصور فراسيون ؛ انتشارات وزارت علوم و آموزش عالي ؛ 1354 .
ـ سازمان ملل متحد و آنچه لازم است درباره ي آن بدانيد ؛انتشارات کميته ي ايران حقوق بشر ؛چاپ سوم ، سال 1353 .
ـ ماهيت سازمان ملل ؛ شمس الدين رحماني ؛انتشارات محراب قلم ؛چاپ سوم ؛ 1380.
ـ منشور ملل متحد و اساسنامه ديوان بين المللي دادگستري ؛اداره ي اطلاعات سازمان ملل در ايران .
/الف