اسکیلاکس کاریاندی، دریاسالار، داریوش اول هخامنشی

نویسنده: محمد عبدلی (1)
(اکتشافات راه دریایی از خلیج‌فارس تا دریای مدیترانه)
اسکیلاکس، (2) دریانورد و کاشف، یونانی‌تبار و اهل «کاریاندا» (3) بود. وی در قلمرو شاهنشاهی هخامنشی در قرن ششم پیش از میلاد، در ناحیه‌ی «کاریا» در آسیای صغیر به دنیا آمد (Herzfeld, 1947: 653). اسکیلاکس در دوره‌ی داریوش اول هخامنشی از جانب وی به مأموریت اکتشافی رفت (هرودوت، 1356: 268). داریوش ارزش اتصال ایران را با هند و مصر از راه خشکی و دریا بسیار مهم می دانست و برای رسیدن به این مقصود، عملیات دریایی قابل ملاحظه‌ای را سازماندهی کرد (حورانی، 1338: 12). بعد از سفرهای اکتشافی دریاسالارِ داریوش (اسکیلاکس)، دروازه‌ی تجارت هندوستان با مصر و ممالک اطراف و مدیترانه از راه دریا گشوده و از اهمیت راه زمینی فلسطین و بابل کاسته شد. راه دریایی بین خلیج‌فارس و دریای مدیترانه و مصر تا پیش از حفر کانال سوئز توسط داریوش از راه دجله و فرات انجام می‌شد. بدین ترتیب که دریانوردان، برای رسیدن به سوریه از این راه آبی گذر می‌کردند و از آنجا به وسیله‌ی کشتی به شهر «صور» (4) و دریای مدیترانه و مصر می‌رفتند و از آنجا با گذر از راه خشکی فلسطین و شبه جزیره‌ی سینا، به مصر می‌رسیدند (سامی، 1343: 174). اسکیلاکس در حدود سال 515 ق.م به دستور داریوش سفر خود را آغاز کرد. وی مسیر رود سند را از ناحیه‌ی «گاندارا» (5) پیمود. او و همراهانش با پیمودن مسیر سند به دریا رسیدند و از آنجا غرب اقیانوس هند را طی کردند. وی با رسیدن به اقیانوس هند، در حالی که به سوی باختر می راند، خلیج‌فارس، سواحل بلوچستان، مکران و عمان را تا نزدیکی خرمشهر امروزی بررسی کرد (وثوقی، 1389: 41). بعد از آن اسکیلاکس و همراهانش، با کشتی‌های خود سواحل آفریقا، گرداگرد سرزمین عربستان و طول کشور مصر را طی کردند و از راه دریای سرخ به کانال سوئز رسیدند (پیرنیا، 1362: 2/1512). بدین ترتیب وی ارتباط دریایی و نظامی بین مدیترانه و هندوستان و در واقع بین اروپای مرکزی و هندوستان را برقرار کرد (اقتداری، 1345: 43). به دنبال آن کانال نیل احداث شد و سپس اقیانوس هند از خلیج‌فارس تا مصب رود سند و از آنجا تا کناره‌ی دریای اریتره، سیاحت شد (حسن، 1356: 36). اسکیلاکس مطالعات و مشاهدات خود را در سواحل آفریقا مکتوب و به داریوش تقدیم کرد (اقتداری، 1345: 44). هکاتئوس ملطی (6) در کتاب جغرافیای خود به این نوشته‌ها اشاره کرده است (وثوقی، 41: 1389). همچنین اسکیلاکس شرحی از شهرها و جزیره‌های دریای مدیترانه را نیز نوشته و در آن از جزیره‌ی «کرت» (7) نیز نام برده است (رائین، 1350: 137).

بیشتر بخوانید:داریوش بزرگ و ایران هخامنشی

بعد از سفرهای اکتشافی دریاسالارِ داریوش (اسکیلاکس)، دروازه‌ی تجارت هندوستان با مصر و ممالک اطراف و مدیترانه از راه دریا گشوده و از اهمیت راه زمینی فلسطین و بابل کاسته شد. به همین سبب شهر قدیمی بابل در بین‌النهرین، به تدریج عظمت و اعتبار دیرین خود را از دست داد (Cowell, 1897: 83).

نمایش پی نوشت ها:
1- کارشناس ارشد ایرانشناسی (تاریخ)، بنیاد ایران‌شناسی- دانشگاه شهید بهشتی
2- Scylax
3- Caryandea
4- صور شهری در جنوب لبنان بر کرانه‌ی مدیترانه است. یونیان این شهر را تیروس Tyrus می‌نامیدند که از شهرهای مهم فینیقیان بود.
5- قندهار
6- Hecataeus of Miletus، هکاتئوس وقایع‌نگار و جغرافی‌دان یونانی در نیمه‌ی سده‌ی ششم قبل از میلاد بود.
7- Crete، کرت کانون تمدن مینوسی، کهنترین تمدن اروپا بوده است. کرت بزرگ‌ترین جزیره‌ی یونان است و این جزیره در منابع کهن فارسی به شکل «اقریطس» آمده است.

نمایش منبع ها:
کتاب
- اقتداری، احمد؛ خلیج‌فارس، تهران: چاپخانه‌ی سپهر، 1345.
- پیرنیا، حسن؛ تاریخ ایران باستان، کتاب دوم، تهران: دنیای کتاب، 1362.
- حسن، ‌هادی؛ تاریخ دریانوردی ایرانیان، ترجمه ی: گیوآقاسی، تهران: کشتیرانی ملی ایران، 1355.
- حورانی، جرج؛ دریانوردی عرب در دریای هند در روزگار باستان و در نخستین سده‌های میانه، ترجمه‌ی دکتر محمد مقدم، تهران: ابن سینا، 1338.
- رائین، اسماعیل؛ دریانوردی ایرانیان، چاپ اول، تهران: چاپخانه‌ی سکه، 1350.
- سامی، علی؛ تمدن هخامنشی، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز، 1343.
- هرودوت؛ تاریخ هرودوت، ترجمه‌ی وحید مازندرانی، تهران: فرهنگستان هنر و ادب ایران، 1356.
- وثوقی، محمد باقر؛ تاریخ خلیج‌فارس و ممالک همجوار، تهران: سمت، 1389.
منابع انگلیسی
E. B. Cowell, the Jataka and..., Vol 3, University of Cambridge, 1897.
- E. Herzfeld, Zoroaster and Hid Word, University of Princeton Edward Island, 1947.
 

منبع مقاله :
فصلنامه تخصصی مطالعات خلیج‌فارس، شماره استاندار بین‌المللی 0220-2383، سال دوم، شماره دوم (پیاپی 6)، تابستان 1395