نویسنده: عبدالحسین سعیدیان
آق حصار، (در ترکی به معنای بارو و دژ سفید) نام 4 شهر در کشورهای ترکیه، آلبانی و یوگسلاوی:
1. شهری در استان مانیسا (مغنیسا) در آناتولی غربی در ترکیه و مرکز شهرستانی به همین نام، با 38 درجه و َ51 طول شرقی (بریتانیکا). فاصله‌ی آن شهر مانیسا (مرکز استان) 50 کیلومتر و ارتفاعش از سطح دریا 115 متر است. جمعیت آن برابر سرشماری عمومی 1980 م، 61.491 نفر و جمعیت شهرستان با احتساب 93 روستای تابع، 146.444 نفر است. آق‌حصار دومین شهر استان از نظر جمعیت و وسعت است.
وجه تسمیه:
کهن‌ترین نام آن پلوپیا، یعنی شهر پلوپِس، بوده است که احتمالاً از سوی مردم لیدی بنا نهاده شد. بعدها آن را تیاتیر (تیاتیره) نامیدند. نام کنونی آن از دژ سفیدی که بر فراز نزدیک‌ترین بلندی شهر قرار داشت، مأخوذ و از سوی عثمانیان بر آن اطلاق شده است.سابقه‌ی تاریخی:
این شهر در قرن 3 ق‌م، مهاجرنشین مقدونی بود. بعد از مدتی تحت حاکمیت پادشاهی پرگاما درآمد. آن‌گاه رومی‌ها بر آن تسلط یافتند و امپراتور کاراکالا در آبادانی آن کوشید. آق‌حصار پس از انتشار آیین مسیح در آسیای صغیر، اهمیت ویژه‌ای یافت و یکی از 7 شهر مذهبی لیدی گردید. در قرن 7 ق 13/م، آنتونیکوس، امپراتور بیزانس، به منظور جلوگیری از حملات مسلمین از پرگاما به این شهر آمد، اما کاری از پیش نبرد. در 784 ق/1382م، عثمانی‌ها این شهر را تصرف کردند و به یکی از مراکز نظامی خود مبدل ساختند و آق‌حصار نامیدند. مدتی نیز تحت حکومت صاروخانیان از اُمرای محلی آناتولی بود (مشکور، 164؛ قاموس الاعلام). در حمله‌ی تیمور به آسیای صغیر (804ق/1402م) از دست عثمانی‌ها خارج شد. بعد از تحکیم قدرت دولت عثمانی در سرتاسر آسیای صغیر، از اهمیت نظامی آن کاسته شد و قلعه‌ی آن نیز موقعیت خود را از دست داد. پس از جنگ جهانی اول به اشغال نیروهای یونان درآمد (5 ژوئن 1919) و در سپتامبر 1922 از جانب «قوای ملّیّه» از اشغال یونان آزاد گردید.بیشتر بخوانید: کشورهای حوزه بالکان
آقا حصار بعد از برقراری حکومت جمهوری در ترکیه (1923م)، حیاتی نو آغاز کرد و روز به روز توسعه یافت. با اسکان یافتن ترک‌های مهاجر یوگسلاوی در آن بر جمعیتش افزوده شد. 99/8% ساکنان آن مسلمان و ترک زبان هستند. با ایجاد ساختمان‌های جدید بتونی به جای ابنیه‌ی چوبی و آجری و احداث خیابان‌ها و مؤسسات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مانند بانک، آموزشگاه، سینما و غیره، سیمای شهر، به کلی دگرگون شده است. این شهر که مرکز تجاری شهرستان آق‌حصار محسوب می‌شود به وسیله‌ی راه‌آهن به ازمیر در جنوب و از طریق صوما و بالی کسیر به بندر باندرما در کنار دریای مرمره مربوط است. مهم‌ترین فراورده‌های آن توتون، پنبه، انگور و حبوبات است. هم‌چنین قالی بافی نیز در آن جا رایج است.
از آثار تاریخی آن، ینی جامع و پاشا جامعی (مسجد پاشا) را می‌توان نام برد. هم چنین کتابخانه‌ی «زینال زاده» که در 1198ق/ 1784 م توسط حاج علی زینال زاده تأسیس شده است، از مهم‌ترین مراکز فرهنگی قدیم آن است.
منبع مقاله:
سعیدیان، عبدالحسین، (1385) دائرة المعارف شهرهای جهان، تهران: علم و زندگی، چاپ دوم.
