مبارزه با اعتیاد با همکاری مردم و نهادهای غیر‌دولتی می‌تواند به این امر سرعت بیشتری بخشد

چکیده
مشارکت و فعالیت سازمان‌های غیر دولتی به معنای مدرن آن، در جامعۀ ما سابقۀ چندانی ندارد. برخلاف تشکل‌‌های غیر دولتی مدرن، شکل سنتی فعالیت‌های مردمی عموماً در قالب «هیئت‌های مذهبی» سابقه‌ای طولانی دارد، که البته همین بخش‌های غیر دولتی سنتی در صحنه‌های مختلف تحولات اجتماعی ایران و نیز رخداد انقلاب اسلامی بسیار مؤثر بودند.

تعداد کلمات 1133/ تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

مشارکت و فعالیت سازمان‌های غیر دولتی[1] به معنای مدرن آن، در جامعۀ ما سابقۀ چندانی ندارد. برخلاف تشکل‌‌های غیر دولتی مدرن، شکل سنتی فعالیت‌های مردمی عموماً در قالب «هیئت‌های مذهبی» سابقه‌ای طولانی دارد، که البته همین بخش‌های غیر دولتی سنتی در صحنه‌های مختلف تحولات اجتماعی ایران و نیز رخداد انقلاب اسلامی بسیار مؤثر بودند. پس از انقلاب، مدیران انقلاب به تقویت اشکال سنتی مشارکت بخش غیر دولتی علاقه‌مند بودند. آنان به مشارکت مردم در امور اجتماعی بها می‌دادند و در برنامه‌های ضربتی نیز تلاش می‌کردند تا حداکثر بسیج عمومی را در جهت اهداف مورد نظر ایجاد کنند. البته برای بهبود کارآیی و هماهنگی با تحولات نوین اجتماعی می‌بایست تشکل‌های غیر دولتی، اشکال نوین و سازمان‌یافته پیدا کنند که یکی از الزامات آن ایجاد قوانین دقیق و معتبر در جهت سامان‌دهی و ایجاد بستر مناسب برای فعالیت‌ آن‌ها بود. در دورۀ مورد بررسی (1358 ـ 1359)، فعالیت و مشارکت مردمی عمدتاً بر همان روش‌های سنتی و غیرسازمانی قدیمی استوار بود و خطاب مدیریت اعتیاد، «مردم» در مفهوم کلی آن بود. در این پیام‌ها مدیران اعتیاد، بیش‌تر به ارائۀ برخی توصیه‌های اخلاقی اکتفا می‌کردند؛ مثلاً به خانواده‌ها نصیحت می‌کردند که از فرزندانشان مواظبت کنند تا به مواد وابسته نشوند، یا در توصیه‌هایی امنیتی خواسته می‌شد تا مردم اطلاعات خود را دربارۀ فروشندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان مواد مخدر، در اختیار سازمان‌های ذی‌ربط قرار دهند. حتی در قوانین و آیین‌نامه‌های مصوب در دولت موقت و شورای انقلاب نیز نقش برخی افراد، مانند معتمدین محلی یا کدخدای روستا، صرفاً به عنوان عاملی برای کنترل و گزارش‌دهی موارد تخلف از قانون پیش‌بینی شده بود و به مداخله یا مشارکت مردم در اقدامات کاهش تقاضا توجهی نشده بود. به‌رغم کاستی‌ها، مواردی از مشارکت به سامان‌بخش غیر دولتی در حل معضل اعتیاد نیز وجود داشت. در سال 1359 سرپرست ستاد هماهنگی مبارزه با مواد مخدر، دکترحسین فخر، از مردم خواست تا معتادان را به ترک دعوت کنند و برای تشکیل گروه‌های امداد و مددکاری در محله‌ها و مساجد اقدام نمایند (روزنامۀ اطلاعات، 15/6/1359). وی در اطلاعیه‌ای از مردم خواست تا در صورت مشاهدۀ علایمی مشخص در فرزند یا همکارشان حتماً آن‌ها را به مراکز درمان معرفی کنند. وی پس از آن در مصاحبه‌ای علایم وابستگی به مواد را به تفصیل به اطلاع مردم رساند. این اقدام و سایر اقدامات مشابه نشان می‌دهد که با وجود عدم برخورداری مدیریت اعتیاد از الگویی مدرن برای مشارکت مردم، باز هم تمایل به جلب مشارکت به هر نحو ممکن وجود داشت (روزنامۀ اطلاعات، 15/8/1359). از جمله برجسته‌ترین نوع مشارکت مردمی در این دوره، مربوط به تجربۀ موفق بیمارستان کمیل است.

بیشتر بخوانید: چگونه می توان به یک معتاد کمک کرد؟

تجربۀ بیمارستان کمیل

بیمارستان کمیل را 12 نیکوکار اداره می‌کردند. این مرکز، در محل کاباره «شکوفه نو» سابق تشکیل شده بود و هزینۀ آن از محل پرداخت‌های معتادان و هیئت مدیره تأمین می‌شد. یکی از مدیران این بیمارستان دربارۀ چگونگی ایجاد این مرکز و وضعیت آن گفته بود: «در زمان انقلاب، ایادی و ساواک، این محل را به آتش کشیدند و قسمت سالن زمستانی آن را به صورت مخروبه درآوردند. بعد از آتش‌سوزی، اراذل و اوباش این مکان را تصرف کرده و به مرکز اعتیاد تبدیل کردند. پس از مدتی حجت‌الاسلام دبیری، پیش‌نماز مسجد کمیل، در خیابان جمشید به همراه 12 نفر دیگر هیئت مدیره‌ای تشکیل می‌دهند و این محل مخروبه را از دست مفسدین گرفته و به مرمت آن پرداختند و در جشن زادروز حضرت زهرا(ع) این بیمارستان را افتتاح کردند. وی افزود: «این بیمارستان پنجاه تخت دارد که در سالن تابستانی است و تا 100 تخت نیز قابل گسترش است. دو طبقه از این ساختمان هم‌اکنون خالی است، که از ژاندارمری برای تهیۀ تخت کمک خواسته‌ایم، اما تا به حال به غیر از جهادسازندگی که مقداری به ما کمک کرده، هیچ ارگانی دست ما را نگرفته است. از سازمان تربیت‌بدنی خواسته‌ایم که مقداری وسایل ورزشی به ما بدهد، اما آن‌ها هنوز هیچ اقدامی نکرده‌اند. حتی وزارت بهداری و بهزیستی نیز حداقل ما را تشویق نکرده است. بیمارستان دارای 14 پرسنل و یک پزشک است که اکثراً با حقوق کم کار می‌کنند و تعدادی از آن‌ها مجاناً در خدمت بیماران هستند» (روزنامۀ اطلاعات، 24/4/1359). دکتر فرخ سیف بهزاد تنها پزشک بیمارستان که در درمان معتادان تبحر داشت، دربارۀ فعالیت‌های خود گفته بود: «از 20 بهمن سال گذشته (1358) به دعوت هیئت مدیرۀ بیمارستان، مجاناً به خدمت مشغول شدم، زیرا امام فرموده بودند: «نجات معتادان نجات اسلام است. پس از مدتی هیئت تصمیم گرفت به من حقوق بدهد». وی افزود: «من تا آن‌جا که می‌توانم به مشکلات روانی بیمارانم می‌پردازدم و این نیتجۀ تجربۀ دوازده‌سالۀ من است». به اعتقاد دکتر بهزاد، طرح جدید درمانی او می‌تواند راه‌گشای این معضل اجتماعی باشد. دکتر بهزاد طرح خود را بدین صورت شرح می‌دهد: «در طرح درمانی باید از افراد داوطلب و آگاه به مسائل اعتیاد و ترک اعتیاد کمک گرفت. از جمله این افراد می‌توان از پزشکان و پرستاران و روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و مددکاران اجتماعی نام برد. بیمار برای درمان در اماکن مشخص تحت درمان جسمی و روانی قرار می‌گیرد. درمان باید به صورت بستری باشد و بیمار در طول درمان و پس از آن به وسیلۀ کمیتۀ پیگیری تحت کنترل شدید قرار بگیرد. کمیتۀ پیگیری متشکل از پزشکان، مددکاران اجتماعی و افراد داوطلب کمیته‌های شهری است. این کمیته‌ها رفتار بیمار را به هنگام ترک و پس از آن بررسی می‌کنند. اعضای این کمیته از میان داوطلبانی انتخاب می‌شوند که به طرح ایمان داشته باشند» (روزنامۀ اطلاعات، 24/4/1359). یکی از اعضای هیئت مدیرۀ بیمارستان کمیل، در مورد امکانات این بیمارستان اظهار داشت: «از بیماران سرپایی به مدت ده روز پذیرایی می‌شود و بیماران بستری را مدت شانزده روز با پرداخت 1250 تومان معالجه می‌کنیم. هزینۀ صبحانه، نهار، شام، لباس و دارو همه بر عهدۀ این مرکز است». وی هم‌چنین گفت: «در جشن زادروز حضرت زهرا(ع) که از طرف هیئت مدیرۀ بیمارستان تشکیل شد، حجت‌الاسلام وحید دستجردی به سخنرانی پرداخت و مبلغ 96/000 تومان از طرف مردم خیر تهیه شد که بعد از رسیدن به خدمت امام، ایشان اجازۀ استفاده از سهم امام را نیز دادند، ولی تا حال ما یک ریال از کسی نگرفته‌ایم یا از سهم امام استفاده نکرده‌ایم، بلکه هزینۀ این بیمارستان از پرداخت‌های معتادان و هیئت مدیره تأمین شده است» (روزنامۀ اطلاعات، 24/4/1359). از دیگر موارد همکاری بخش‌های غیر دولتی، همکاری جامعۀ پزشکان در امر درمان بود (روزنامۀ میزان، 18/10/1359). به طوری که پزشکان در اکثر استان‌ها کمیتۀ مبارزه با اعتیاد تشکیل دادند و همۀ افرادی که به نحوی با مسئله اعتیاد سروکار داشتند، در این کمیته‌ها همراه با ارگان‌های دولتی مشارکت می‌کردند (روزنامۀ اطلاعات، 15/6/1359).

پی نوشت:
[1] . NGO (Non-Governmental Organization)
منبع: کتاب اعتیاد در ایران، نوشته سعید مدنی قهفرخی، انتشارات ثالث، تهران، 1390.