وظیفه انسان در مقابل هوای نفس

هوای نفس چون همواره انسان را به بدی امر می کند، در مقابل آن انسان باید به نفس خود نهی از هوی کند. خداوند متعال در سوره نازعات می فرماید: "وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَىٰ . فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوَىٰ"، "و آن کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوی بازدارد، قطعاً بهشت جایگاه اوست".[1]

اگر انسان نفس را از هوا و هوس باز ندارد، اسیر نفس می شود و نفس او فرمانده او می شود، چنانکه حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرمایند: "کمْ مِنْ عَقْلٍ أسِیرٍ تَحْتَ هویً أمِیرٍ"، "چه بسیار خردى که اسیر فرمانروایی هوس است".[2]

انسان می تواند بوسیله خرد و علم از خطر هوا و هوس خود را حفظ کند. حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) می فرمایند: "و توقّ مجازفة الهوى بدلالة العقل و قِفْ عند غلبة الهوى باسترشاد العلم"، "و با راهنمایى خرد، (خودت را) از گزافه‏گویى هوس حفظ کن و هنگام غالب آمدن هوس، با ارشاد خواهى از دانش (خودت را از خطر هوس) نگهدار".[3]

مخالفت با هوای نفس اگرچه دشوار است اما چاره ای جز این نیست که انسان با هوای نفس خود مبارزه کند. چون مقدار قدرت و توان انسان از قدرتمندی دشمن او مشخص می شود. انسان هرچه در مقابل دشمن قوی تری قرار گیرد نشانگر قوی بودن شخص است، لذا انسان می تواند با مبارزه کردن با هوای نفس خود بر آن چیره شود. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمودند: "أشجَعُ النّاسِ مَن غَلَبَ هَواهُ"، "شجاع ترینِ مردم، کسى است که بر هوس خود چیره آید".[4]

هوای نفس چون پیوسته با دستور دادن به تبعیت از خود انسان را مورد هجمه قرار می دهد، انسان در صورتی حریف او محسوب می شود که با او پی در پی به مبارزه بپردازد، نه آنکه در مقابل او تسلیم شود، زیرا اگر تسلیم شود حریف او نخواهد بود، بلکه اسیر و برده او خواهد شد. لذا انسان باید با استفاده از عقل خود بر هوای نفس خود چیره شود، حضرت امام علی (علیه السلام) می فرمایند: "ألعاقل من عصى هواه فى طاعة ربّه"، "عاقل کسی است که در راه اطاعت از پروردگارش از هوای (نفس) خود نافرمانی کند".[5]

رابطه هوای نفس و شیطان

شیطان هم دشمن خداست "فَعَدُوُّ اللهِ إِمَامُ الْمُتَعَصِّبِینَ"[6]، و هم دشمن انسان. او نه تنها دشمن مومنان است بلکه دشمن همه انسان هاست. او هم عدو مبین و دشمن آشکار مومنان است و هم دشمن تمام انسان ها.

قرآن کریم هم از عبادت شیطان نهی کرده است و هم از پیروی از گام های شیطان. از عبادت شیطان بنی آدم را نهی کرده است و از پیروی از گام های شیطان هم مومنین را نهی کرده و هم تمام انسان ها را.

هوای نفس و شیطان هر دو دشمنان سرسخت انسانند، هوای نفس دشمن درونی انسان است و شیطان جنّی و انسانی دشمنان بیرونی انسانند، اما دشمن ترین دشمنان هوای نفس است، زیرا پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم می فرمایند: "أعدى عَدوِّکَ نَفسُکَ الَّتی بَینَ جَنبَیکَ"، "دشمن ترین دشمنانت، نفس توست که در میان دو پهلویت است".[7]

در کلام مقام معظم رهبری (حفظه الله) برخی از نمونه های این دشمن درونی ذکر شده است: "از همه‌ى دشمنها بدتر، دشمن درونى ما است، دشمن خود ما است، نفْسِ راحت‌طلب ما است، تنبلى ما است، تن‌آسایى ما است، عدم تدبیر ما در پیشبرد امورمان [است‌]".[8]

"علاوه‌ی بر اینها یک دشمن دیگری وجود دارد و او درون خود ما است. خود ما یعنی چه؟ یعنی من، شما، فلان مسئول، فلان جوان. آن دشمن درونی چیست؟ آن دشمن درونی عبارت است از بی‌انگیزگی، ناامیدی، بی‌حالی، بی‌نشاطی‌، تنبلی؛ اینها دشمن ما است".[9]

شیطان که دشمن بیرونی انسان است، بوسیله نفس انسان را اغوا می کند، همانطور که سمّ در صورتی کشنده است که خورده شود و دستگاه گوارش آن را جذب کند، وگرنه سمّی که خورده نشده است نمی تواند انسان را بکشد. اگر انسان تمرین کند که نفس خود را از هوس بازدارد در این صورت راه ورودی شیطان مسدود می شود و او نمی تواند انسان را فریب دهد.

مبارزه شهید با دشمن درون و دشمن بیرون

کسی که در مبارزه با جهاد اکبر که مقابله با هوای نفس است پیروز شد می تواند در جبهه جهاد اصغر نیز که جنگ با دشمن بیرونی است، پیروز و فاتح شود.

همسر شهید بابایی درباره پایداری او در عقاید اسلامی و رعایت حدود الهی و کنترل هوای نفس می گوید:

"یک سال بعد از عروسی مان، یکی از دوستان عباس ما را به منزلش دعوت کرد. وقتی رفتیم، دیدیم اوضاع خیلی خراب است و مجلس زننده ای است. عباس نتوانست تحمل کند و از آنجا زدیم بیرون. داخل خانه که آمدیم، نتوانست تحمل کند و شروع کرد به گریه کردن. خودش را سرزنش می کرد که چرا رفته. بلند شد، رفت وضو گرفت و شروع کرد به خواندن قرآن، بعد هم نماز خواند. خیلی از دوستانش آن شب ماندند و توجهی به گناه هم نکردند، اما عباس نتوانست تحمل کند. آن شب تا صبح، قرآن و نماز خواند و گریه کرد، تا نفس امّاره را مغلوب کند".[10]

جمهوری اسلامی ایران که از ۴۰ سال با رهبری دو رهبر مقتدر، مخلص و دلسوز در مقابل انواع تحریم ها و توطئه های شیطان بزرگ و ایادی جهانخوار او مقاومت و ایستادگی کرده است، این مقاومت بینظیر طی چهار دهه حاکی از قدرت و شجاعت این ملت شهید پرور است.

مبارزه با هوای نفسِ شهداست که آنها به وسیله آن توانستند با خون خود انقلاب اسلامی ایران را آبیاری کنند به گونه ای که خیابان ها و کوچه های این مملکت اسلامی با نام شهدا مزیّن و منوّر شده است.

بنابراین دشمنان اسلام بدانند که با هیچ شیطنتی نمی توانند نام و یاد شهدا را از بین ببرند، زیرا دشمن تاکنون با بکارگیری تمام حیله های شیطانی خود نتوانسته اثر شهادت و فداکاری آنها را که تداوم انقلاب اسلامی است، از بین ببرد.

"وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّـهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ"، "(ای پیامبر!) هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده‌اند، و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند".[11]

ضرورت احیای یاد و نام شهدا

حضرت امام راحل (رضوان الله علیه) می فرمایند: "من در میان شما باشم و یا نباشم به همه شما وصیت و سفارش مى‌کنم که نگذارید انقلاب به دست نااهلان و نامحرمان بیفتد، نگذارید پیش کسوتان شهادت و خون در پیچ و خم زندگى روزمره خود به فراموشى سپرده شوند".[12]

مقام معظم رهبری (حفظه الله) می فرمایند: "بزرگداشت شهیدان، احیای نام آنان، تحقیق در مورد کارهای آنها، تولید آثار مکتوب و تصویری و صوتی و امثال اینها از زندگی آنها و از اقدامات و جهاد آنها، کارهای بسیار باارزشی است"۔[13]

پی نوشت ها:

[1] نازعات، آیات ۴۰ و ۴۱.

[2] نهج البلاغه، حکمت ۲۱۱.

[3] بحارالانوار، ج۷۸، ص۱۶۳، علامه مجلسی، مؤسسةالوفاء.

[4] معانی الأخبار، ص۱۹۵.

[5] غرر الحکم، ص۹۳، ح۱۷۷۵۔

[6] نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.

[7] بحارالانوار، ج۷۰، ص۳۶.

[8] بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها 1393/12/21.

[9] بیانات در دیدار مردم قم ۱۳۹۵/۱۰/۱۹.

[10] ظرافت های اخلاقی شهدا، رضا آبیار، ص۳۱.

[11] آل عمران، آیه ۱۶۹.