در عصر فراقلمرو گرایی به نظر می رسد؛ فضای مجازی به بستر اصلی کنش‌های سیاسی و اجتماعی بدل شده است. در چنین بستری، هویت انسانها دگرگونی اساسی می یابد. از این رو مقاله حاضر این پرسش را مطرح می کند که فضای مجازی فراقلمرویی چه تأثیری بر هویت انسانی بر جای می گذارد؟ فرضیه نوشتار حاضر این است که در چنین فضایی هویت های انسانی هم چندپاره، متکثر و ناپایدار می گردد و هم این که مقاومت بیشتری در مقابله با هویتهای کلان از خود بروز می دهد. دست کم به دو دلیل اصلی؛ نخست این که شبکه درهم تنیده ارتباطی دیگران بسیاری را در مقابل خود قرار می دهد و متناسب با تکثر دیگری، خود نیز چندپاره، لایه لایه و ناپایدار می گردد و دوم این که هویت های خرد و به حاشیه رانده شده - با تمرکززدایی از فراروایت ها در مقابل دیگران مسلط امکان مقاومت می یابند و برای خود شناسایی و اعتبار تازه جستجو می کنند. روش مقاله حاضر نیز توصیفی - تحلیلی است. بر این اساس، مقاله حاضر تلاش می کند ابتدا گستره و عمق فرایند جهانی شدن معاصر را واکاوی نماید؛ سپس تأثیر آن را بر شکل گیری فضای مجازی فراقلمرویی نشان دهد و آنگاه تأثیر فضای مجازی فراقلمرویی را بر هویت های متکثر، لایه لایه و ناپایدار مشخص سازد و نهایتا عکس العمل هویتهای خرد، بومی و حاشیه ای را در مقابل فراروایت‌های مرکززدایی شده بررسی نماید.
فضای مجازی و فن آوری‌های نوین ارتباطی مانند اینترنت، به منزله یکی از مهم ترین دستاوردهای انقلاب ارتباطی - اطلاعاتی در آغاز هزاره سوم، ارتباطات را معنایی تاره بخشیده و موجب دگرگونی در تعاملات اجتماعی شده است. افزایش روزافزون کاربران اینترنتی باعث شده تا میزان تعاملات و ارتباطات شهروندان افزایش یابد و بر نوع ارتباط آنها تأثیر بگذارد. یکی از مهم ترین این تأثیرات، دگرگونی در حوزه عمومی می باشد. حوزه عمومی به عنوان مهم ترین فضای گفتگو و ارتباط پیام در جوامع توسعه یافته پیشرفت قابل توجهی داشته است که در آن افراد بدون هیچ دغدغه و درگیری، خواسته ها و مطالب خود را مطرح می نمایند و فضای انتقاد پذیری و انتقاد کردن باز می باشد. در فضای مجازی این امر نیز وجود دارد. حوزه عمومی، نوع خاصی از رابطه مجازی بین دو یا چند نفر است که معمولا از طریق یکی از وسایل ارتباطی ایجاد می شود که در جریان آن کمتر تندی و خشونت اعمال می شود و در رابطه با روابط قدرت، در محیطهای تعاملی کوچک و یا محیط های تعاملی بزرگتر مانند ساختارهای جامعه و سیاست به وجود می آید. در نتایج تحقیق حاکی از آن است که افزایش و تقویت مفاهیم و پدیده هایی چون دموکراسی، افزایش تبادلات و تعاملات، افزایش آگاهی و اطلاعات و ... از مهم ترین تأثیرات اینترنت بر حوزه عمومی می باشد. براین اساس، سؤال اصلی این نوشتار این است که فضای مجازی چه تأثیری بر حوزه عمومی دارد؟ روش پژوهش در این نوشتار، روش کتابخانه ای می باشد که با استفاده از نظریات اندیشمندان به ویژه هابرماس به تحلیل نقش فضای مجازی در حوزه عمومی پرداخته شده است.
در نتایج تحقیق حاکی از آن است که افزایش و تقویت مفاهیم و پدیده هایی چون دموکراسی، افزایش تبادلات و تعاملات، افزایش آگاهی و اطلاعات و ... از مهم ترین تأثیرات اینترنت بر حوزه عمومی می باشد.
هویت ملی یکی از ارکان اصلی ثبات و حفظ ارزش های یک جامعه است. هویت ملی بازتابی از فرهنگ و تاریخ یک جامعه و متناسب با ارزش های متعالی و مورد پذیرش مردم در آن جامعه است. با توجه به رشد روز افزون تکنولوژی، صنعت، فن آوری اطلاعات و سایر مصادیق مدرنیزم تثبیت و بازتعریف عنصر هویت ملی در جوامع مختلف به ویژه کشور ما که دارای بن مایه های غنی دینی و تاریخی است، ضرورت می یابد. یکی از مهم ترین و مؤثرترین راهکارهایی که می توان از طریق آن جوانان را در مقابله با هویتهای کاذب و جذابی که بن مایه عمیق ارزشی و فرهنگی ندارد مصون نگاه داشت، بازتعریف هویت ملی واحدی است که از طریق فضای مجازی در قالب یک گفتمان مسلط با توجه به نیازهای امروز ما و بر مبنای پیشینه غنی تعالیم دینی و آداب و سنن ایرانی و اسلامی، به صورت فراگیر در جامعه مطرح شود. در این پژوهش سعی شده است ضرورت توجه به گزارهها و ساختارهای دستوری متون و گفتارهای مختلف درباره هویت ملی در فضای مجازی در قالب گفتمان های انتقادی برای نزدیک شدن به هویت ملی واحد به اثبات برسد. در پایان پژوهش مدلی بومی به عنوان رهیافت این تحقیق برای بازتعریف هویت ملی در قالب یک گفتمان مسلط در جامعه کنونی ایران مطرح شده است. هم چنین در این پژوهش از مبانی نظری گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف و تئون ای. دایکت برای تبیین گفتمان های هویت ملی از آیینه دنیای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در جامعه استفاده شده و روش تحقیق هم براساس تحلیل گفتمان انتقادی و محتوای آن به صورت مقایسه ای تطبیقی بر مبنای شاخص های مشترک است. در نهایت نگارنده در این نوشتار سعی کرده است هویت ملی را بر مبنای تاریخ و فرهنگی ایرانی – اسلامی ما و تأکید بر اشتراکات فرهنگ و تعالیم دینی با فرهنگ و آداب و سنن ایرانی از یک سو و با توجه به شرایط کنونی جهان امروز و خواستها و نیازهای جوانان از سوی دیگر در قالب گفتمان انتقادی باز تعریف کند.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
