بررسی لغوی قرض
قرض به معنای جدا کردن و قطع نمودن مقدار معیّنی است از چیزی، خواه آن چیز مال باشد یا لباس یا طلا یا غیر این‌ها؛ و به مناسبت این معنی به وام دادن که جدا کردن مقداری از مال و تحویل به دیگری است، اطلاق می‌شود.[1]در این معنی سخنی از بازگشت و رجوع آن شئ جداشده نیست ولی آنچه که در بین مردم به‌عنوان قرض معروف است، این می‌باشد که پول یا شئ دیگری را که به فرد نیازمند می‌دهیم بعد از مدّتی به ما برگرداند.
اهمیّت قرض دادن در قرآن
در قرآن کریم 13 مرتبه از مادّه قرض استفاده‌شده است که 12 مرتبه آن در مورد قرض دادن به خداوند متعال است.کسی که قسمتی از مال و یا عمل و فعّالیّت و یا گفتار و منطق و یا خدمات به مردم و قضاء حوائج آنان و یا نوشتن مطالب دینی و مفیدِ خود را جدا و معیّن کرده و برای خداوند متعال و به حساب او گذاشته و در راه او صرف کند. پس خداوند چندین برابر امثال آن را به او عطا خواهد فرمود.[2]
درواقع آنچه که در لسان قرآنی از آن به‌عنوان قرض اراده نموده است، متفاوت بامعنای رایج در بین مردم است؛ زیرا در قرض قرآنی شما دیگر دنبال رجوع به آنچه که بخشیده‌اید نیستید، حتّی از خود خداوند متعال هم نباید درخواست داشته باشید. گرچه خداوند به او پاداش خواهد داد ولی اگر چشم داشتی به پاداش داشته باشی دیگر آن قرض نیکو و پسندیده الهی که در قرآن از اجر و پاداش آن سخن می‌گوید، به‌حساب نمی‌آید.
اهمیت قرض دادن در شرایط سخت
یکی از واجبات الهی که به‌صورت کفایی بر عهده مکلّفین می‌باشد، جهاد است. جهاد یک واجب فراگیر و عمومی می‌باشد و در صورت نبود نیروهای بزرگ‌تر، بر جوانان واجب می‌شود و در صورت نبود نیروی مرد، بر زنان واجب می‌شود.تکالیف الهی غالباً یک سختی دارد. همان‌گونه که از خود مادّه تکلیف پیدا هست، یک تَکَلُّفی دارد. البته لایُکَلِّفُ الله نفساًالّا وُسعَها. تکالیف الهی را اگر بخواهیم از جهت سختی در انجام، در لیستی جمع‌آوری نماییم، جهاد یکی از سخت‌ترین آن‌ها می‌باشد؛ زیرا که باید جان را در کف دست گذاشت و به میدان نبرد رفت. حال این نبرد نظامی می‌تواند باشد و هم می‌تواند جهاد فرهنگی باشد که آبروی خود را به میدان بفرستید و هم جهاد پزشکی که سلامتی و جان خود را در دست بگیرید و برای سلامتی مردم و خلق‌الله تلاش نمایید.
قرآندر قرآن کریم بعد از توجه دادن به وجوب جهاد، آن هم به‌صورت عمومی و فراگیر، مردم را به قرض دادن سفارش می‌نماید. قرض دادنی که طرف مقابلش خداوند متعال می‌باشد و کوچک‌ترین توجّه و قصدی به موارد مصرف آن نداشته باشد؛ که همچنین قرضی را خداوند متعال در کریم، قرضی نیکو و پسندیده و خالص برمی‌شمارد.
یعنی می‌توانیم در آن لیست تکالیف سخت خدا، بعد از جهاد، قرض دادن مال را بنویسیم؛ زیرا که برای بعضی از مردم، دل کندن از مال سخت‌تر از جان کندن است.
در سوره بقره، آیه 244 خداوند دستور به قتال می‌فرماید و بعدازآن در آیه 245 سفارش به قرض نمودن می‌نمایند.
واقع‌شدن این آیه کریمه پس از امر به جهاد، به مناسبت این است که در اِقراض، جهاد به نحو عموم و ازهرجهت موجود است، یعنی قرض دادن اموال برای آمادگی خود و مجاهدین و قرض دادن از عمل و فعّالیّت و مجاهدت در راه پیشرفت و دفاع از اسلام و قرض دادن در جهت خدمات و مساعدت‌های به دیگران و قرض دادن از جهت تبلیغات و ترغیب و تشویق افراد جنگنده و غیر این‌ها. پس این آیه متمّم امر به جهاد خواهد بود.[3]
اکثر ائمه شیعه علیهم السّلام، در مقابل حکومت‌های ظاهری و سیاسی و دولت‌های ظالم و جابر، محدود و مقهور و تحت نظر بودند و از طرف دیگر تأمین زندگی ذریّه رسول اکرم و خانواده‌های اهل‌بیت که در مضیقه بودند و همچنین خانواده‌های مستضعفین از مؤمنین و یا تأمین مخارج مبلّغین و محصّلین علوم دینی و سائر موضوعات لازم، به عهده آنان بود. حال در این شرایط سخت، امام ششم علیه السلام مردم را سفارش به قرض دادن می‌نمایند.
در نور الثقلین از امام ششم علیه السلام نقل می‌کند که: «چیزی نیست که محبوب‌تر باشد برای خداوند متعال از جدا و خارج کردن قسمتی از دراهم و وجوه را برای امام که پیشوای مسلمین است؛ و خداوند قرار می‌دهد هر درهم را در بهشت به‌اندازه کوه احد و در قرآن می‌فرماید: «مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثیرَة».[4] سپس فرمود: سوگند به خدا که این معنی در صله و رسیدگی امام صورت می‌گیرد».[5]
قهراً لازم و واجب است که افراد متدیّن و روشنفکر پیوسته این جهت را متوجّه بوده و مراقب این وظیفه واجب بوده و مسامحه نورزند.
پاداش قرض دهنده به خدا
برای متوجه شدن اهمیّت یک موضوع، راه‌های متعدّدی وجود دارد. یکی از این راه‌ها بررسی پاداش و اثر متقابل آن عمل است.خداوند پاداش قرض دهنده را گسترانیدن و امتداد دادن و وسعت دادن در مکان و فرش و فراش و علم و مال و احسان و لسان و موضوعات دیگر بیان می‌نمایند (به اختلاف موضوعات فرق می‌کند)؛ زیرا که خداوند مالک همه خزائن سماوات و ارض است و با مجرّد اراده او هر چیزی که بخواهد وجود خارجی پیدا می‌کند.
هر عملی که در راه خدا انجام شود، برای انسان ذخیره می‌گردد و نزد او با تمام کیفیّات و خصوصیّات محفوظ و باقی خواهد بود. این جمله از کلمات کوتاه و جامع قرآن مجید است: «ماعِندَکُم یَنفَدُ وَ ما عِندَ الله باقٍ».[6]
در واقع این پاداش بزرگی که خداوند در قبال قرض دادن بیان می‌نمایند، با توجه به توضیحاتی که داده شد، برای کسانی است که در شرایط سخت در راه خداوند متعال از مال و جان و آبرو و سلامتی خود می‌گذرند.
آری در این شرایط سختی که در کشور ما در این ایام مردم کشورمان دچارش شده‌اند، بعضی از مالکان مغازه‌ها به مستأجران خویش مهلت داده‌اند و هزینه یک یا دو ماه اجاره را قرض داده‌اند و یا بعضی از مدیران بانک‌ها هزینه یک یا دو قسط را قرض داده‌اند تا بعداً پرداخت کنند و یا پزشکان و پرستاران که با ازخودگذشتگی فراوان سلامتی خود را در راه خدا قرض داده‌اند، به فرموده قرآن دارای اجر و پاداش مضاعف و دوچندان خواهد بود و پاداش آنان بر عهده خداوند متعال می‌باشد.
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «افضَلُ الاَعمال اَحمَزُها».[7] بهترین اعمال و کارها، سخت‌ترین آن‌ها می‌باشد؛ یعنی در شرایط سخت و بحرانی که شما خودت به پول و مال بیشتر نیاز داری اما به دیگری قرض بدهی و یا خودت در این شرایط به‌سلامتی و در کنار خانواده بودن بیشتر نیازمندی، ولی سلامتی و جان خود را در راه خداوند قرض بدهی، حتماً اجر و پاداش بیشتری خواهد داشت.
پی‌نوشت
[1] التحقیق فی کلمات القرآن، ج 9، ص 266.[2] تفسیر روشن، علامه مصطفوی، ج 3، ص 252.
[3] تفسیر روشن، ج 3، ص 253.
[4] سوره بقره، آیه 245.
[5] تفسیر روشن، ج 3، ص 255.
[6] سوره نحل، آیه 96.
[7] بحارالانوار، ج 67، ص 191.
