تئاتر از نگاه میراث فرهنگی

شك نیست كه اشكال سنتی و كلاسیك نمایش های ایرانی و نه تئاتر ایرانی جزو میراث فرهنگی ما محسوب می شود و نمایش های سنتی و آیین ها میراثی از فرهنگ و هنر گذشتگان به ما به ارث رسیده است.میراثی كه نسل به نسل و سینه به سینه به هزاره سوم قدم نهاده و نسل های جدید و آینده می توانند با رجوع به گذشته و آثار به جای مانده از آن دوران بهره های فراوان ببرند. این بهره ها می تواند هم در شكل اجرایی و هم در محتوا، مفاهیم و موضوع ها با گذشتن از صافی ذهن نمایشنامه نویسان و كارگردانان نسل جدید و قدیم عرصه صحنه و تئاتر نمود یابد و چالش های جدیدی را برای مخاطب امروز ایجاد كند. آنچه در اینجا گفتنی است و اهمیت دارد این است كه ابتدا به ساكن باید به سراغ انواع شكل های كلاسیك نمایش های ایرانی برویم كه شامل نمایش های تعزیه، تخت حوضی، نقالی، پرده خوانی، معركه گیری و ... می شود و اشكال و انواع ارزشمندی از نمایش های ایرانی محسوب می شوند و می توانند مورد بررسی و پژوهش های جامع و عدیده ای قرار بگیرند و هم جذابیت های جدیدی را برای تئاتر معاصر فراهم آورد. كوشش های تعدادی از نمایشنامه نویسان و كارگردانان معاصر، چه از نسل قدیم و چه از نسل جدید، نشان از توجه و علاقه به میراث گذشتگان ما در حوزه نمایش دارد و علاوه بر آن درایت، هوش و توانمندی آنان را در این عرصه نشان می دهد كه به دنبال حفظ و نگهداری فرهنگ نمایش های سنتی و كلاسیك ما هستند و هم بهره های لازم را از آن میراث برای نمایش ها و تئاترهای معاصر می برند؛ و البته توجه به زبان، ساختار، شیوه اجرایی و شكل و فرم و وحدت فرم و محتوای قدیمی با فرم و محتوای جدید و امروزی از سوی كارگردانان و نمایشنامه نویسان محدود و معدود دیروز و امروز از كوشش ها و شعورمندی تئاتری آنان حكایت دارد كه در این وانفسا و گاه آشفته بازار تئاتر و نمایش و جشنواره های رنگارنگ و متعدد به آن روی می آورند و می پردازند. در این سطور اگر بخواهیم از كوشش های چند نمایشنامه نویس و كارگردان سخن بیاوریم قطعا باید از بهرام بیضایی و علی نصیریان یاد كنیم كه چگونه در آثار نوشتاری و اجرایی خویش میراث دار گذشتگان بودند و بهره های لازم را از آن میراث در آثار خود بردند استفاده از اشكال نمایش های سنتی همچون تعزیه، تخت حوضی، نقالی و ... در اغلب آثار تئاتری و سینمایی بهرام بیضایی نشان از این توجه به آن آثار و میراث دارد. میراثی كه با خون دل و جگر بدین جا رسیده است و گاه با مطرح كردن ارزش و اعتبار آنها و لزوم توجه و حفظ آن آثار همراه بوده است. در نسل معاصر و جدید و خیلی پس از حضور و فعالیت چنین نمایشنامه نویسان و كارگردانانی كه به میراث فرهنگی و هنری خود بیش از پیش توجه نشان می دادند و فرهنگ و آثار گذشتگان، اهمیت بسیاری برای آنان داشت، می توان به محمد رحمانیان، محمد چرمشیر، حمدی امجد و حسین كیانی اشاره كرد.
رویكرد این چند نمایشنامه نویس و كارگردان نسل جدید _كه البته دیگر خیلی هم جدید نیستند و می روند كه به نسل میانه تبدیل شوند _ نشان از ادامه چنین تلاش هایی برای بهره گیری از نمایش های سنتی و آیینی ما در تئاتر معاصر است. اهمیت، اعتبار و ارزش آثار اینان نیز اگر بیشتر از آثاری همچون آثار بیضایی نباشد، كمتر هم نیست. برای نمونه می توان به آثاری همچون مجلس نامه، نوشته و كار محمد رحمانیان، پستوخانه نوشته و كار حمید امجد، شهادت خوانی قدمشاد مطرب تهرانی نوشته و كار محمد رحمانیان و ... اشاره كرد. برای توجه به اهمیت و ارزش آثار نمایش های سنتی و كلاسیك علاوه بر توجه و كوشش های فردی نمایشنامه نویسان و كارگردانان تئاتر، می باید دستگاه های فرهنگی اجرایی _ چه مركز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و چه سایر نهادها و سازمان های خصوصی و دولتی و چه وزارت خانه های دیگری همچون وزارت فرهنگ و آموزش عالی _ با قدم های راسخ و استوار و عزم هایی جزم و نیز با وحدت ملی و همگانی میان هر یك از این نهاد به حفظ و نگهداری، بررسی و پژوهش آنها همت گمارد تا میراث گذشتگان ما چنین در عرصه فرهنگ و هنر مورد بی مهری قرار نگیرند. و البته نباید از یاد برد كه كوشش های مركز هنرهای نمایشی با برپایی جشنواره نمایش های سنتی _ آیینی و نیز تاسیس و تشكیل كانون نمایش های سنتی _ آیینی تلاش ها و كوشش های قابل اعتنایی كرده است و مكتوب كردن آثار نوشتاری چنین نمایش هایی و انتشار آنها همچون نسخه های قدیمی تعزیه و نقالی ارزشمند است. در آخرین سطور یادآور می شوم كه برای بررسی و پژوهش بر روی آثار پشتیبان و معاصران این عرصه نیاز به تلاش ها و كوشش های بیشتر و همگانی است كه در نوشتاری دیگر به آنها خواهم پرداخت. همچنین بررسی بر روی آثار نمایشی نمایشنامه نویسان و كارگردانان فعال در این عرصه را در نوشتارهای دیگر _ قلمی خواهم كرد.
منبع:خبرگزاری میراث فرهنگی
/خ