به آب ماند يار مرا صفات و صفاش

شاعر : سنايي غزنوي

که روي خويش ببيني چو بنگري بقفاش		به آب ماند يار مرا صفات و صفاش
ز رنگ و گردن و گوش و دو عارض زيباش		ز بوي و خوبي جعد و دو زلف مشکينش
درون چين دو زلف و برون چين قباش		نگار خانه‌ي چين است و ناف آهوي چين
چو ابر پرده‌ي خورشيد سايه‌ي بالاش		بسي نماند مر آن سرو و ماه را که شود
که آينه‌ست جهان پيش چشم او ز ضياش		عجب مدار گر از خويش بوسه بربايد
ميان دايره‌ي ماه وزير جرم سهاش		پديد گشته دو جرم سهيل و سي پروين
چو من برابر او باشم از گل رعناش		برنگ چون گل سوريست ليک نشناسم
ز راه ديده که يارد قبول کرد هواش		ز روي عقل که يارد چخيد بر صفتش
ازو نگشت جدا تا نکرد نابيناش		که ديده روزي با نور روي او پيوست
هزار جان و جگر سوخت زلف دود آساش		به آتش رخ او ره که يافت کز تف عشق
ميان جانش ز «لن تفلحوا اذا ابداش»		کسي که بسته‌ي او شد زمانه داغي کرد
که نيست جز دل آزادگان نشان هواش		چو آفتاب جهانتاب گشت طلعت دوست
که جز اجل نبود مستي از شراب بلاش		بلاي دوستي او مرا شرابي داد
سواد ديده‌ي من سود خوابي از سوداش		ز کاروان طبيعت نيافت يک شب و روز
هزار صدق فداي يک دروغ و رياش		بپرسدم ز ريا گه گهي به راه وليک
که مي نسب کند از زلفک سياه دوتاش		دل شکسته‌ي تاريک ازو بدان جويم
هزار جان مقدس فداي جور و جفاش		وگرنه دل چه دريغست از کسي که بود
براي آن که نسب دارد آن جفا ز رضاش		پذيره پايش جفاهاي او شوم شب و روز
چه من چه عنين گر درکشم عنان ز عناش		چو راحت دلش اندر عناي جان منست
بگاه تابش پنهان ز ديده‌ها پيداش		گه لطافت پيدا به چشمها پنهانش
ز بهر آنکه چو من امتحان کنم عمداش		وفاي او سبب روز نيک و بخت نکوست
نشان برکت و فتح و مبارکيست وفاش		چو کنيت برکات مبارک فتحي
خداي مايه‌ي ترس و اميد همچو قضاش		امين ملک دوشه قاضي عميد که کرد
وراي عالم عقلست همت والاش		فرود مرکز چرخست قاعده‌ي حلمش
عطاي عالم ذل و نياز گشت عطاش		دليل مايه‌ي ناز و نواز گشت دلش
بديده‌ي خرد و روح در نيافت سناش		به عشق او چو سنايي پناه خويش نيافت
عقيم گشت چهار امهات و هفت آباش		زمانه را ز پي زادن چنو فرزند
دو برنداشتي ايمان همي ز خوف و رجاش		رضا و خشمش اگر نيستي مفيد و مضر
بنات نعش پرستار و بنده ابن ذکاش		ز بهر حشمت او را شدست در شب و روز
سوي کريم بسي خوارتر بود اعداش		ز عشق سيم و ز خوي ذميم و فعل ليم
سوي اسير بسي خوبتر بود سيماش		ز عون مير و ز لطف دبير و فهم وزير
کسي خداي ميان بهشتيان به و باش		خلاف او به بهشت ار کسي بينديشد
چو روز عيد و شب قدر شد صباح و مساش		از آنکه هست نشاط جهان ز رحمت حق
برو نوشت همه چيز جز گناه فناش		به روز «نحن قسمنا» خداي اندر لوح
کسي که ناطقه‌ي او نشد کليد ثناش		زبانش خشک شود چون زبان قفل به کام
به عرش و فرش دويد و نديد کس همتاش		چه بي نظير کسست او که وهم من صدبار
که بيش آيد چون بيشتر کنند اداش		ثناي او را حد کمال پيدا نيست
کسي که بيشترش خورد بکشد استسقاش		حيات را چه گوارنده‌تر ز آب وليک
ثناي او که فزايد همي به عمر ثناش		ز روح ناميه ما ناکه نسبتي دارد
دماغها نشناسد همي ز مشک خطاش		خطي که صورت يک وصف خلق او بود آن
زمانه باز نداند ز لولو لالاش		هر آن سخن که کند رشته نوک خامه‌ي او
ميان ببستي در پيش او چو نيزه عصاش		به گاه موسي اگر سحر کلک او ديدي
فزون‌ترست بديدار قوت صفراش		شدست مايه‌ي انديشه همچو سودا ليک
که عقل باز نداند همي ز يک درياش		دو ملک را بدو نوک قلم چنان کردست
ميان چار گهر اتفاق عقل و دهاش		چو قهر قدرت باري همي دهد در ملک
به پيش خدمت سلطان ميان ببست چو «لاش»		کسي که راست نبود اين ستانه را چو «الف»
از آن چو ملک عزيزست نزد شاه علاش		قوام ملک علايي ز راي عالي اوست
که صد ستاره بتابد چو گنبد خضراش		چنان کند چو خضر ملک شاه را از وجود
که خواهدي که فلک باشدي هم از اقصاش		کمال دولت غزنين همي چنان جويد
ز کيميا و ز آب حيات و از عنقاش		بسي نماند که اين ملک را تمام کند
گمان بري که مگر شرح نام اوست جزاش		جزاي نيکي او بي‌نيازي ابدست
خزانه‌ي بد و نيک خداي ملک دعاش		اميد و ترس عجب نيست از دعاش که هست
شگفت نيست که ياور بود زمين و سماش		کسي که شحنه‌ي او عصمت خداي بود
هزار جوهر دريا نماي در اجزاش		ز کل جوهر او عقل خيره ماند چو ديد
بسست بر شرف و خواجگي دليل و گواش		چو چاکر در او خواست بود جوهر عقل
دريغ نيست ز عرش و ز فرش ظل و ضياش		زهي جمال تو آن آفتاب کاندر جود
به رفق مهر گيا هر چه هست زهر گياش		زمين ز لطف تو گر آب يابدي شودي
چو داغ سعي تو دارد بپرورد نکباش		هر آن چراغ کز آسيب دم شود ناچيز
چو خوي و خلق تو گيرد فرو خورد خاراش		در آب تيره که در وي شکربنگدازد
دو طوق زرين گشتي به شکل اژدرهايش		اگر ز راي تو تاثير يافتي گردون
حروف جامه‌ي جان پوشد ار کشد صحراش		هر آنچه وهم تو صورت کند ز عالم عقل
کسي که کلک تو کردست در جهان رسواش		برهنه باشد اگر در حجاب غيب رود
از آنکه نيست کس آسوده‌دل ز برگ و نواش		جمال و جسم تو معنيست آن غير تو نقش
جز از عطاي کريمان نباشد ايچ سناش		بزرگوارا داني که مر سنايي را
که تا کند کف او از کف نياز جداش		وليک نيست کريمي جز از تو اندر عصر
به مدح هر که غلو کرد فکرت داناش		ازين همه که تو داني که کيستند ايشان
که جز به رنگ نبودست بيخ و برگ نماش		از آن فزون نشود تا قيامت آن شاخي
شنيد مدحش هر کس ولي نديد سخاش		جز از تو بنده بسي مدح گفت در غزني
چو خواجه عنين باشد چه لذت از عذراش		هزار معني عذرا بگفت بنده وليک
که جز سخات کس او را نداند ارزو بهاش		مها به نزد تو اين بنده گوهري آورد
ز بهر آنکه مثنا شود همي ز صداش		ز دوستي صفت تو به کوه خوانم و دشت
به مدح گوي نشد زر و جامه در کالاش		بسا کسا که ز دون همتي و بدبختي
کنون چو پيکر مرده‌ست جامه‌ي ديباش		کنون چو جامه‌ي غوک است پيکر درمش
پس از وفات چه لذت ز بره و حلواش		تربنه گر نخورد مرد سفله پيش از مرگ
کز اضطرار همي کرد بايدي فرداش		به اختيار کند عاقل آن عمل امروز
بکشته گير هواي مه دي از سرماش		اگر نتابد خورشيد بخشش تو بر او
همي معاينه افتد پس از خطاب دعاش		دعا تراست اگر چه رهيت را از عجز
درون چنبر چرخ آب و نارو خاک و هواش		هميشه تا نبود جز پي صلاح جهان
صفا و برتري و روح پروري و بقاش		چو آب و آتش و چون باد خاک باد مقيم
که آفريد خداوند بهر راحت ماش		ز اعتدال طابع تنت به راحت باد

به آب ماند يار مرا صفات و صفاش

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته