مرگ سهراب در نبود نوشدارو
حضور اینترنت در میان ایرانیان بیست ساله شده است. زمانی که در یک مرکز دانشگاهی اولین ایمیل ارسال شد، هنوز هر بقچه ای زیر میز تلویزیون نشان از یک دستگاه ویدیو بود که همچون میوه ای شیرین و ممنوع، خودش و فیلم هایش در شهر جابه جا می شدند، کرایه می رفتند و خرید و فروش می شدند. تجربه ویدیو و روبرو شدن سیاست گذاران فرهنگی ایران، با پدیده ای جدید به نام ویدیو پرحاشیه بود. در نهایت هم زمانی که فرهنگ ویدیو غالب شده بود و سیاست های کنترلی آن شکست خورده به حساب می آمدند، مسئولان فرهنگی به این نتیجه رسیدند که برای مدیریت آن باید تولید محتوای جایگزین را در پیش بگیرند و برخوردهای صرفاً قهری و قضایی در حوزه فرهنگ دردی را دوا نمی کند، به همین دلیل هم چند شرکت تولید و تامین محتوا برای شبکه خانگی به راه افتادند و قس علی هذا. تجربه ویدیو، هرچند با هزینه بسیاری به دست آمد اما بعدتر از آن استفاده نشد. این تجربه نخستین تجربه رویارویی با محتوای غیر رسمی در حوزه فرهنگ بود که محتوا در گستره ای وسیع و برای مخاطب عام تولید و تهیه شده بود و در نهایت زمانی راه برخورد قهری از میان گزینه ها خارج شد که حریف بازی را برده بود و دور افتخارش را هم زده بود. حال سؤال اینجاست که آیا تجربه ویدیو در حوزه محتوای دیجیتالِ آنلاین که گستره و دسترسی به آن بدون مرز است، در حال تکرار شدن است؟
● تیغ دو لبه و نتایج چند پاره
کره جنوبی بیشترین سرمایه گذاری را بر روی زیرساخت های فناوری اطلاعات انجام داده است. در حال حاضر در گزارش های آمادگی الکترونیک، در سرعت دسترسی و فراگیری، کره جنوبی از کشورهای برتر دنیاست و نسبت به کشورهای غربی اینترنت ارزان تری نیز برای شهروندانش فراهم کرده است. علاوه بر این ها، بزرگ ترین بازارهای بورس دنیا نیز در این کشور شکل گرفته اند و تلاش های موجود برای توسعه شهروند، بازار و دولت الکترونیک در این کشور سرآمد است. این توسعه زیرساختی نیز در دوره دیکتاتوری نظامی در این کشور روی داده است. مردم کره به مرور به دلیل گسترش و توسعه زیرساخت های فناوری اطلاعات با اینترنت آشنا شدند. این آشنایی علاوه بر توسعه اقتصادی، ابعاد دیگری نیز به خود گرفت و موجب تولد حوزه های عمومی مستقل و خرد در میان مردم و جوانان کره ای شد.
آن ها در اعتراض به سنت های کنفوسیوسی که نسل پیشین به آن ها بسیار معتقد بود و همچنین با مشارکت در پروژه های تولید محتوا در رسانه های شهروندی، فرهنگ غیررسمی جدی ای را پایه ریزی کردند که زمینه ساز اعتراضات بسیاری به دیکتاتوری نظامی حامی آمریکا در این کشور و در نهایت شکل گیری اصلاحات سیاسی مورد نظر مردم در این کشور شد. این رویدادها در سال ۲۰۰۲ به اوج رسیده بودند. تجربه کره جنوبی از این منظر تجربه مهمی است که نشان می دهد چگونه با بسط دسترسی، فناوری با خواست های جامعه همراه شده و به یاری مردم می شتابد. البته در کنار تجربه کره جنوبی، تجربیات دیگری نیز هستند که باید به آن ها توجه شود. یکی از ابن تجربه ها مربوط به روسیه است و دیگری مربوط به چین. بر خلاف کره که اینترنت منشا تغییر و تحول شد، در روسیه این اتفاق نیفتاد. گروه های مختلف سیاسی مخالف در روسیه به دلایل مختلف نتوانسته اند از اینترنت برای ساماندهی مخالفت ها استفاده کنند. این دلایل به شیوه های عملکردی دولت این کشور در حوزه اینترنت باز می گردد. در روسیه از فیلترینگ و یا برخورد قضایی آشکار با فعالان اینترنتی خبری نیست، در عوض از پروژه های تولید محتوا و سرگرمی بر روی وب، حمایت می شود. این حمایت ها به قدری هستند که حجم بالای آن ها مانع از این شود که پروژه های کوچک و داوطلبانه کنش گرانه اجتماعی فرصت بروز و ظهور پیدا نکنند و در حاشیه بمانند. همچنین مسئولان سایت های اینترنتی به صورت غیرمستقیم ترسانده می شوند و بر خلاف کره جنوبی دولت تمایلی به افزایش اعتماد مردم به رسانه های دیجیتال ندارد. تجربه چین اما بر خلاف روسیه نشان از برخوردهایی از جنس دیگر دارد.
چین در فرآیند توسعه اقتصادی خود به قدرتی مطرح در سطح جهان تبدیل شده است و جمعیت بیش از یک میلیاردی اش آن را به بازاری مناسب برای شرکت های فراملیتی ارائه دهنده خدمات اینترنتی تبدیل کرده است. به همین دلیل هم تولید و مصرف محتوا در چین به شدت از سوی دولت کنترل می شود و نتایج موتورهای جستجو هم مطابق نظر دولت این کشور دست کاری می شود. چین بر خلاف روسیه و کره جنوبی رویکرد دوگانه توسعه ای و ضد آن را اتخاذ کرده است و هم در جهت توسعه زیرساخت و هم در عین حال در جهت کنترل آن گام بر می دارد. در کنار همه این ها سؤالی نیز مطرح است و آن اینکه تجربه ایرانی از محتوا در اینترنت در کجای این طیف قرار می گیرد؟ از یکسو پروژه های مختلفی از سوی دولت اجرا می شود که به دنبال توسعه «دسترسی» به اینترنت و گسترش زیرساخت های فناوری اطلاعات در نقاط مختلف است، اما از سوی دیگر نگرانی در مورد کنترل محتوا نیز وجود دارد و به همین دلیل راهکارهایی برای آن اندیشیده می شود که معمولاً با سیاست های کلی مبتنی بر توسعه اینترنت در تضاد هستند.
شید بتوان ماهیت محتوا را در فضای مجازی، عامل و باعث این دوگانگی دانست. بر خلاف نسل پیشین رسانه ها، در عصر رسانه های دیجیتال و اینترنت، پلاتفورم های رسانه ای یکپارچه شده اند و این یکپارچگی باعث شده است کاربران بتوانند در زمانی واحد و با استفاده از ابزاری واحد – کامپیوتر یا تلفن همراه به صورت های مختلف رسانه ای دسترسی داشته باشند. آن ها همچنین می توانند به راحتی فیلم، عکس و تصویر را با دیگران به اشتراک بگذارند و به فرآیند تولید محتوا بپیوندند. تکثر در تولید و مصرف محتوا، ممیزه ای است که محتوای دیجیتال را از گذشته متفاوت می کند. اگر در گذشته تولید محتوا به شبکه های تلویزیونی و روزنامه های سراسری اختصاص داشت حالا در فضای جدید از فرآیندی سازمانی، حرفه ای و یک سویه به ساختاری عمومی، غیرسازمانی و چند سویه تبدیل شده است که مرزهای سنتی میان تولیدکننده و مصرف کننده خبر را برچیده است و شهروندان کاربرِ اینترنت، نقش های بیشتری در آن بر عهده دارند.
همین گستردگی و فراگیری باعث می شود، مسئله محتوا در این فضا اهمیت مضاعفی یابد و سیاست گذاری های مختلف و گاه متضادی در مورد آن صورت می گیرد. رویه دیگر فیلترینگ و گسترش دامنه آن به شبکه های اجتماعی و سایت های سرگرمی و وبلاگ های شخصی این است که سبب تقویت فرهنگ غیر رسمی می شود و هر روز افراد بیشتری زمان های بیشتری را در فضای غیررسمی و ممنوع سپری می کنند. فرهنگ غیررسمی ناظر بر عقیده ها، ارزش ها و هنجارهایی است که خودجوش به وجود می آیند و پناهگاه کسانی است که می خواهند خارج از چارچوب های فرهنگی و ایدئولوژیک حاکم، باورها، ارزش ها و قضاوت های خاص خود را داشته باشند. هرچه دامنه فیلترینگ گسترده تر شود، افراد بیشتری محتوای غیررسمی تولید می کنند و مهم ترین ویژگی این غیررسمی بودن در این است که امکان برنامه ریزی فرهنگی را از مسئولان می گیرد و نمی توان واکنش مناسبی به آن نشان داد. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که چرخش اطلاعات در فضای مجازی اهمیت بسیاری یافته است.
وقتی مطلبی در وبلاگی منتشر می شود، در سایت های اشتراک لینک، تالارهای گفت وگو و شبکه های اجتماعی مطرح می شود و حول آن بحث و گفت وگو شکل می گیرد. بازخورد اصلی و ارزش افزوده هر محتوای تولیدشده نیز در فضای مجازی در این فرآیند معنا پیدا می کند. حال وقتی در عمل دسترسی به مهم ترین بخش های این چرخه امکان پذیر نباشد از یکسو محتوای رسمی تولید شده راهی به این چرخه نمی یابد و عملاً از ارزش افزوده محتوایی بی بهره می ماند و از سوی دیگر محتوای تولید شده و ارزش یافته در فضای غیررسمی راهی به حوزه رسمی نمی یابد و امکان حمایت و توسعه آن برای تقویت وجه ایجابی محتوا در فضای مجازی امکان پذیر نمی شود. انقطاع از چرخه محتوایی در فضای مجازی نقیصه ای است که باعث خالی ماندن ظرفیت های بسیاری برای حضور موثر در فضای مجازی و تولید محتوای ارزشمند شده است. دلایل زیادی را می توان کنار هم چید که نشان دهد سازوکار کنونی برای کنترل محتوا کارآمد نیست و نگرانی ها درباره آن نیز دارای خطای اندازه گیری است. زیرا پایه آن بر اساس نظریات جبرگرایانه است که اثرات رسانه ها را جبری و لایتغیر می دانند و متعلق به نسل های پیشین نظریه های رسانه و ارتباطات است. در حالی که در دوره کنونی متفکران بر آثار رسانه ها در چارچوبی اجتماع محور و متناسب با رویدادهای دنیای اطراف می بینند. در حقیقت رسانه ها و ابزارهای فناورانه ممکن است تسهیل گر یا مانعی بر سر راه روندهای موجود اجتماعی باشند و نه شروع کننده آن ها. به همین دلیل هم بزرگ نمایی ها درباره توانایی های شبکه های اجتماعی، وبلاگ ها و یا سایت های اشتراک فیلم و عکس که منجر به مسدود شدن این سایت ها شده است به دلیل همین خطاست.
حرف آخر اینکه نه تنها کار از کار سهراب قصه ما گذشته است و برای ورود به چرخه ای که مدیران فرهنگی بیرون آن ایستاده و نظاره گر آن هستند، خیلی دیر شده است، مثل تجربه ویدیو، بلکه متاسفانه هر روز که می گذرد، ناظران این عرصه متوجه می شوند نگار نوشدارویی هم در کار نیست و اصراری به اصلاح شیوه موجود وجود ندارد.
منبع:ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات ( www.infoage.ir )
ارسال توسط کاربر محترم سایت : haj_ghodrat_allahaziztaeme
● تیغ دو لبه و نتایج چند پاره
کره جنوبی بیشترین سرمایه گذاری را بر روی زیرساخت های فناوری اطلاعات انجام داده است. در حال حاضر در گزارش های آمادگی الکترونیک، در سرعت دسترسی و فراگیری، کره جنوبی از کشورهای برتر دنیاست و نسبت به کشورهای غربی اینترنت ارزان تری نیز برای شهروندانش فراهم کرده است. علاوه بر این ها، بزرگ ترین بازارهای بورس دنیا نیز در این کشور شکل گرفته اند و تلاش های موجود برای توسعه شهروند، بازار و دولت الکترونیک در این کشور سرآمد است. این توسعه زیرساختی نیز در دوره دیکتاتوری نظامی در این کشور روی داده است. مردم کره به مرور به دلیل گسترش و توسعه زیرساخت های فناوری اطلاعات با اینترنت آشنا شدند. این آشنایی علاوه بر توسعه اقتصادی، ابعاد دیگری نیز به خود گرفت و موجب تولد حوزه های عمومی مستقل و خرد در میان مردم و جوانان کره ای شد.
آن ها در اعتراض به سنت های کنفوسیوسی که نسل پیشین به آن ها بسیار معتقد بود و همچنین با مشارکت در پروژه های تولید محتوا در رسانه های شهروندی، فرهنگ غیررسمی جدی ای را پایه ریزی کردند که زمینه ساز اعتراضات بسیاری به دیکتاتوری نظامی حامی آمریکا در این کشور و در نهایت شکل گیری اصلاحات سیاسی مورد نظر مردم در این کشور شد. این رویدادها در سال ۲۰۰۲ به اوج رسیده بودند. تجربه کره جنوبی از این منظر تجربه مهمی است که نشان می دهد چگونه با بسط دسترسی، فناوری با خواست های جامعه همراه شده و به یاری مردم می شتابد. البته در کنار تجربه کره جنوبی، تجربیات دیگری نیز هستند که باید به آن ها توجه شود. یکی از ابن تجربه ها مربوط به روسیه است و دیگری مربوط به چین. بر خلاف کره که اینترنت منشا تغییر و تحول شد، در روسیه این اتفاق نیفتاد. گروه های مختلف سیاسی مخالف در روسیه به دلایل مختلف نتوانسته اند از اینترنت برای ساماندهی مخالفت ها استفاده کنند. این دلایل به شیوه های عملکردی دولت این کشور در حوزه اینترنت باز می گردد. در روسیه از فیلترینگ و یا برخورد قضایی آشکار با فعالان اینترنتی خبری نیست، در عوض از پروژه های تولید محتوا و سرگرمی بر روی وب، حمایت می شود. این حمایت ها به قدری هستند که حجم بالای آن ها مانع از این شود که پروژه های کوچک و داوطلبانه کنش گرانه اجتماعی فرصت بروز و ظهور پیدا نکنند و در حاشیه بمانند. همچنین مسئولان سایت های اینترنتی به صورت غیرمستقیم ترسانده می شوند و بر خلاف کره جنوبی دولت تمایلی به افزایش اعتماد مردم به رسانه های دیجیتال ندارد. تجربه چین اما بر خلاف روسیه نشان از برخوردهایی از جنس دیگر دارد.
چین در فرآیند توسعه اقتصادی خود به قدرتی مطرح در سطح جهان تبدیل شده است و جمعیت بیش از یک میلیاردی اش آن را به بازاری مناسب برای شرکت های فراملیتی ارائه دهنده خدمات اینترنتی تبدیل کرده است. به همین دلیل هم تولید و مصرف محتوا در چین به شدت از سوی دولت کنترل می شود و نتایج موتورهای جستجو هم مطابق نظر دولت این کشور دست کاری می شود. چین بر خلاف روسیه و کره جنوبی رویکرد دوگانه توسعه ای و ضد آن را اتخاذ کرده است و هم در جهت توسعه زیرساخت و هم در عین حال در جهت کنترل آن گام بر می دارد. در کنار همه این ها سؤالی نیز مطرح است و آن اینکه تجربه ایرانی از محتوا در اینترنت در کجای این طیف قرار می گیرد؟ از یکسو پروژه های مختلفی از سوی دولت اجرا می شود که به دنبال توسعه «دسترسی» به اینترنت و گسترش زیرساخت های فناوری اطلاعات در نقاط مختلف است، اما از سوی دیگر نگرانی در مورد کنترل محتوا نیز وجود دارد و به همین دلیل راهکارهایی برای آن اندیشیده می شود که معمولاً با سیاست های کلی مبتنی بر توسعه اینترنت در تضاد هستند.
شید بتوان ماهیت محتوا را در فضای مجازی، عامل و باعث این دوگانگی دانست. بر خلاف نسل پیشین رسانه ها، در عصر رسانه های دیجیتال و اینترنت، پلاتفورم های رسانه ای یکپارچه شده اند و این یکپارچگی باعث شده است کاربران بتوانند در زمانی واحد و با استفاده از ابزاری واحد – کامپیوتر یا تلفن همراه به صورت های مختلف رسانه ای دسترسی داشته باشند. آن ها همچنین می توانند به راحتی فیلم، عکس و تصویر را با دیگران به اشتراک بگذارند و به فرآیند تولید محتوا بپیوندند. تکثر در تولید و مصرف محتوا، ممیزه ای است که محتوای دیجیتال را از گذشته متفاوت می کند. اگر در گذشته تولید محتوا به شبکه های تلویزیونی و روزنامه های سراسری اختصاص داشت حالا در فضای جدید از فرآیندی سازمانی، حرفه ای و یک سویه به ساختاری عمومی، غیرسازمانی و چند سویه تبدیل شده است که مرزهای سنتی میان تولیدکننده و مصرف کننده خبر را برچیده است و شهروندان کاربرِ اینترنت، نقش های بیشتری در آن بر عهده دارند.
همین گستردگی و فراگیری باعث می شود، مسئله محتوا در این فضا اهمیت مضاعفی یابد و سیاست گذاری های مختلف و گاه متضادی در مورد آن صورت می گیرد. رویه دیگر فیلترینگ و گسترش دامنه آن به شبکه های اجتماعی و سایت های سرگرمی و وبلاگ های شخصی این است که سبب تقویت فرهنگ غیر رسمی می شود و هر روز افراد بیشتری زمان های بیشتری را در فضای غیررسمی و ممنوع سپری می کنند. فرهنگ غیررسمی ناظر بر عقیده ها، ارزش ها و هنجارهایی است که خودجوش به وجود می آیند و پناهگاه کسانی است که می خواهند خارج از چارچوب های فرهنگی و ایدئولوژیک حاکم، باورها، ارزش ها و قضاوت های خاص خود را داشته باشند. هرچه دامنه فیلترینگ گسترده تر شود، افراد بیشتری محتوای غیررسمی تولید می کنند و مهم ترین ویژگی این غیررسمی بودن در این است که امکان برنامه ریزی فرهنگی را از مسئولان می گیرد و نمی توان واکنش مناسبی به آن نشان داد. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که چرخش اطلاعات در فضای مجازی اهمیت بسیاری یافته است.
وقتی مطلبی در وبلاگی منتشر می شود، در سایت های اشتراک لینک، تالارهای گفت وگو و شبکه های اجتماعی مطرح می شود و حول آن بحث و گفت وگو شکل می گیرد. بازخورد اصلی و ارزش افزوده هر محتوای تولیدشده نیز در فضای مجازی در این فرآیند معنا پیدا می کند. حال وقتی در عمل دسترسی به مهم ترین بخش های این چرخه امکان پذیر نباشد از یکسو محتوای رسمی تولید شده راهی به این چرخه نمی یابد و عملاً از ارزش افزوده محتوایی بی بهره می ماند و از سوی دیگر محتوای تولید شده و ارزش یافته در فضای غیررسمی راهی به حوزه رسمی نمی یابد و امکان حمایت و توسعه آن برای تقویت وجه ایجابی محتوا در فضای مجازی امکان پذیر نمی شود. انقطاع از چرخه محتوایی در فضای مجازی نقیصه ای است که باعث خالی ماندن ظرفیت های بسیاری برای حضور موثر در فضای مجازی و تولید محتوای ارزشمند شده است. دلایل زیادی را می توان کنار هم چید که نشان دهد سازوکار کنونی برای کنترل محتوا کارآمد نیست و نگرانی ها درباره آن نیز دارای خطای اندازه گیری است. زیرا پایه آن بر اساس نظریات جبرگرایانه است که اثرات رسانه ها را جبری و لایتغیر می دانند و متعلق به نسل های پیشین نظریه های رسانه و ارتباطات است. در حالی که در دوره کنونی متفکران بر آثار رسانه ها در چارچوبی اجتماع محور و متناسب با رویدادهای دنیای اطراف می بینند. در حقیقت رسانه ها و ابزارهای فناورانه ممکن است تسهیل گر یا مانعی بر سر راه روندهای موجود اجتماعی باشند و نه شروع کننده آن ها. به همین دلیل هم بزرگ نمایی ها درباره توانایی های شبکه های اجتماعی، وبلاگ ها و یا سایت های اشتراک فیلم و عکس که منجر به مسدود شدن این سایت ها شده است به دلیل همین خطاست.
حرف آخر اینکه نه تنها کار از کار سهراب قصه ما گذشته است و برای ورود به چرخه ای که مدیران فرهنگی بیرون آن ایستاده و نظاره گر آن هستند، خیلی دیر شده است، مثل تجربه ویدیو، بلکه متاسفانه هر روز که می گذرد، ناظران این عرصه متوجه می شوند نگار نوشدارویی هم در کار نیست و اصراری به اصلاح شیوه موجود وجود ندارد.
منبع:ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات ( www.infoage.ir )
ارسال توسط کاربر محترم سایت : haj_ghodrat_allahaziztaeme
/ج
