نویسنده: بهاءالدین خرمشاهی
موریتس شلیک(1882-1936) ، Moritz Schlich یکی از پایه گذاران فلسفه تحلیلی جدید و رهبر پوزیتیویستهای منطقی حلقه وین . در برلین متولد شد. در هجده سالگی برای تحصیل در رشته فیزیک وارد دانشگاه برلین شد و در جرگه شاگردان ماکس پلانک درآمد. در سال 1904 درجه دکتری گرفت. رساله دکتریش درباره انعکاس نور در یک محیط ناهمگن بود.
آشنایی شلیک با روشها و معیارهای پژوهشی علوم طبیعی، مایه سرخوردگی او هم از مفاهیم بحث المعرفه نوکانتی که بر دانشگاه های آلمان سایه افکنده بود، و هم از پدیدار شناسی ادموند هوسرل که شهرت و نفوذی پیدا کرده بود، گردید. در عوض سرآغاز تتبعات علمی ـ فلسفی او تحلیلهایی بود که ارنست ماخ، هرمان فون هلمهلتز و هانری پوانکاره از مفاهیم اساسی و مفروضات و مقدمات علوم مختلف به عمل آورده بودند. در این دوران آنچه بیش از هر چیز ذهن و علاقه او را به خود مشغول داشته باشد این مسئله بود که طاقت معرفت بشری تا چه حد است. از سال 1911 تا 1917، مدرس و دانشیار دانشگاه روستوک بود. در سال 1921 به استادی در دانشگاه کیل kiel دعوت شد و سال بعد پیشنهاد دانشگاه وین را برای تصدی کرسی فلسفه پذیرفت، از نظر تاریخ فلسفه این دو سال سالهای مهمی بود:
ویتگنشتاین رساله منطقی ـ فلسفی اش را منتشر کرده بود و در همان سال نخستین اثر رودولف کارناپ منتشر شده بود:
آراء فلسفی شلیک، تحت تاثیر ویتگنشتاین و کارناپ، عمیقاً تحول و تعدیل یافت. او برای فلسفه روشی سقراطی قایل بود؛ و مهمترین وظیفه و هدف را نه کسب علم و معرفت، بلکه کشف و فهم معنای گزاره ها و مفاهیم و تنظیم و تنسیق مسائل هر علم خاص، و نیز خود فلسفه و زندگی روزمره می دانست. شلیک از سال 1923 تا پایان عمرش (1936) ، در دانشگاه وین تدریس می کرد. در سال 1930، کتابی به نام مسائل اخلاق Fragen der Ethik [ ترجمه انگلیسی اش The Problems of Ethics] منتشر کرد. و انجمن مباحثات علمی و فلسفیی دایر کرد که به « حلقه وین» نامبردار شد. شرکت کنندگان اصلی جلسات حلقه وین در درجه اول ریاضیدانان و دانشمندان رشته های مختلف علوم طبیعی بودند. ولی روانشناسان و جامعه شناسان نیز به جلسات انجمن می آمدند.
کوشش شلیک در انتصاب کارناپ به عنوان مدرس در دانشگاه وین موثر افتاد. و کارناپ جزو اعضای برجسته حلقه شد. دانشمندان و پژوهندگان بسیاری از آلمان، لهستان، انگلستان، نروژ و سوئد و ایالات متحده امریکا از جلسات حلقه وین دیدار و در گفت و گوها شرکت می کردند. و بدینسان یک جریان کم نظیر و پرشور تبادل فکر فلسفی، در میان دانشمندان و دانشگاه های اروپا و امریکا برقرار شده بود.
شلیک روز بیست و دوم ژوئن 1936، هنگامی که عازم کلاس درسش در دانشگاه وین بود، به ضرب گلوله دانشجوی مختل المشاعری از پای در آمد. انگیزه های این عمل هرگز بروشنی معلوم نشده است. این دانشجو پیش از این نیز سوء قصد نافرجامی نسبت به جان شلیک به عمل آورده بود. و تحت مراقبت و مداوای روانی قرار گرفته بود. با مرگ شلیک جلسات حلقه وین نیز بناگاه متوقف شد. به همین جهت و نیز به علت تضییقات دانشگاهی، اکثریت اعضای حلقه وین به انگلستان و امریکا مهاجرت کردند.
منبع: خرمشاهی، بهاءالدین، (1382) ، پوزیتیوسم منطقی(رهیافتی انتقادی) ، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نخست 1361.
