مهارت های آغازین برای یک ارتباط درست (بخش اول)

لبخند زدن یکی از مهارت های نخستین برای یک ارتباط درست است.
 

چکیده: مهارت ارتباط خود از چند بخش تشکیل شده است. بخش مهمی از آن که به گام های اولین ارتباط برمی گردد با عنوان«مهارت های آغازین» از آن نام برده می شود. با ما همراه باشید تا با این دست از مهارت ها بیشتر آشنا گردید.

تعداد کلمات 2008 / تخمین زمان مطالعه 10 دقیقه

 

 اگر بخواهیم تبیین درستی از ماهیت مهارت های ارتباطی داشته باشیم، ناگزیریم نه تنها مهارت های کلامی را بررسی کنیم، بلکه به مهارت های غیر کلامی نیز بپردازیم؛ موضوعی که پیش از این کمتر بدان پرداخته شده است. بنابراین، لازم است در موقعیت های مختلف ارتباطی و در تعاملات اجتماعی همچون خانه، خیابان، محل کار و کلاس درس به کانال های کلامی و غیر کلامی توجه کنیم.
رفتار کلامی فقط با کلمات یا زبان است، در حالی که رفتارهای غیر کلامی شامل رفتارهای صوتی و غیر صوتی هستند. رفتار صوتی شامل همه جنبه های گفتار، یعنی زبان و ابزارهای کلامی آن است؛ برای مثال ، تن صدا، سرعت و تکیه صدا و مواردی از این قبیل. در حالی که رفتارهای غیرصوتی به سایر فعالیت هایی گفته می شود که کارکرد ارتباطی دارند؛ مانند حالت های چهره، ژست ها و حرکات بدنی.[1]
پیش از ورود به بحث لازم است یاد آور شویم که مهارت های ارتباطی تا حدود بسیاری تحت تأثیر عوامل موقعیتی همچون سن، جنسیت و ارزش های فردی و اجتماعی قرار دارند. ارزش های دینی و فرهنگی ما، دایرة روابط و نحوه ارتباط با افراد را تعریف و مشخص می کنند. در نظر قرار دادن بافت فرهنگی که در آن ارتباط برقرار می شود، لازمة هر ارتباط است.

در این نوشتار، مهارت های ارتباطی کلامی و غیر کلامی را در کنار یکدیگر، ذیل عنوانهای « مهارت های آغازین» بررسی می کنیم.

مهارت های آغازین

 بیشتر دانشمندان علوم رفتاری بر این امر توافق دارند که چهره، مهم ترین منبع اطلاعات در زمینه هیجان هاست و برای درک احساس گوینده باید به حالت های متغیر چهرة او توجه کرد.[2] نشان دادن حالت های خوب چهره از طریق گشاده رویی، یکی از اثرگذارترین جنبه ها در ارتباط مؤثر است. کنشی ساده همچون گشاده رویی که در ارتباط ها چندان بدان توجه نمی شود، نقش مهمی در شکل گیری ارتباط مؤثر دارد. گشاده رویی که بیشتر مربوط به ویژگی های و حالت های ظاهری چهره است،[3] بنابر آموزه های روایی از ابتدائی ترین مهارت های ارتباطی محسوب شده و باعث می شود تا ارتباط فرد با دیگران تسهیل شود.[4] سیره زندگی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) در ارتباط با دیگران به کارگیری این شیوه بوده است. امام باقر (علیه السلام) می فرماید: مردی نزد پیامبر اکرم (صلى الله علیه وسلم) آمد و گفت: ای پیامبر خدا! مرا سفارشی کن، حضرت به او فرمود:
إلق أخاک بوجه منبسط.[5]
با روی گشاده، با برادرت دیدار کن.
 از امام علی (علیه السلام) نیز نقل شده است که آن حضرت فرمود:
إذا لقیتم إخوانکم فتصافحوا و أظهروا لهم البشاشة و البشر.[6]
هرگاه برادران خود را ملاقات کردید، با یکدیگر مصاحفه کنید و از خود شادی و خوش رویی نشان دهید.
 

 افزون بر گشاده رویی که با جنبه های ظاهری چهره و صورت مرتبط است، لبخند زدن نیز می تواند به ایجاد ارتباط مؤثر یاری برساند. لبخند زدن، از جمله رفتارهای غیرکلامی است که به نحوی مناسب، رفتار ارتباطی فرد مقابل را تقویت می کند. ما با این شیوه به فرد مقابل پاداش می دهیم و او را به ادامه دادن ارتباط تشویق می کنیم؛ شیوه ای که پیوسته رسول خدا آن را به کار می گرفت. از ابو درداء نقل شده است که:
کان رسول الله إذا حدث بحدیث تبسم فی حدیثه.[7]
رسول خدا هرگاه سخن می گفت، سخنش با لبخند همراه بود.
 رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بیش از همگان به نقش لبخند در ارتباط واقف بود و از این مهارت در ارتباط با دیگران بهره می گرفت و اهداف تربیتی و معنوی خویش را دنبال می کرد. عبد الله بن حارث می گوید:
ما رأیت أحدا أکثر تبسما من رسول الله.[8]
هیچ کس را ندیدم که به اندازه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) لبخند بر لب داشته باشد.
از امام صادق (علیه السلام) نیز روایت شده است:
من تبسم فی وجه أخیه کانت له حسنة.[9]
هر که به برادر (دینی) خود لبخند زند، برای او حسنه ای باشد.

 سلام کردن از جمله مهارت های آغازین برای یک ارتباط مؤثر و رضایت بخش است.[10] سلام کردن، عواطف مثبت فرد مقابل را بر می انگیزد. رسول خدا می فرماید: آیا شما را به چیزی راهنمایی کنم که اگر انجامش دهید، محبوب یکدیگر خواهید شد؟ سپس فرمود: سلام کردن میان خودتان را همگانی سازید.[11] افزون بر این، سلام کردن به تسهیل در ایجاد رابطه کمک می کند و فضانی آرامش بخش و فاقد هر گونه اضطراب فراهم می آورد.
 امام علی (علیه السلام) می فرماید: لکل داخل داهشة، فابدؤوا بالسلام.[12]
هر واردشوندهای سرگشتگی ای دارد؛ پس شما آغاز به سلام کنید.
و چنین است که هر کس ارتباط را آغاز کند و سلام را همراه آن سازد از خودبزرگ بینی و تکبر به دور است. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:
البادئ بالسلام بری ء من الکبر.[13]
آغازگر سلام، از تکبر و خودبزرگ بینی به دور است.
چهره، مهم ترین منبع اطلاعات در زمینه هیجان هاست و برای درک احساس گوینده باید به حالت های متغیر چهرة او توجه کرد.[
نشان دادن حالت های خوب چهره از طریق گشاده رویی، یکی از اثرگذارترین جنبه ها در ارتباط مؤثر است. کنشی ساده همچون گشاده رویی که در ارتباط ها چندان بدان توجه نمی شود، نقش مهمی در شکل گیری ارتباط مؤثر دارد.
در آموزه های دینی سلام دادن به برادر مسلمان هنگام دیدار یکدیگر، از حقوق مسلمان بر مسلمان دانسته شده و برای کسی که ارتباط خود را با سلام قبل از دیگری آغاز کند، پاداش بیشتری در نظر گرفته شده است.

 امام صادق (علیه السلام) فرمود:
للمسلم على أخیه المسلم من الحق أن یسلم علیه إذا لقیه.[14]
برخی از حقوق مسلمان بر برادرش این است که چون او را دید سلامش کند.

 امام علی(علیه السلام) می فرماید:
للسلام سبعون حسنة، تسعه و ستون للمبتدی و واحد للراد.[15]
سلام دادن، هفتاد ثواب دارد که ۶۹ ثواب آن برای سلام کننده است و یکی برای جواب دهنده.
 سلام دادن به همه مایه خیر و برکت خانه دانسته شده است: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:
أفش السلام یکثر خیر بیتک.[16]
به همه سلام ده تا خیر و برکت خانه ات فراوان شود.
 امام باقر (علیه السلام) دربارة آیة:
فإذا دخلتم بیوتا فسلموا على أنفسکم تحییه من عندالله مبارکة طیبة.[17]
 هر گاه وارد خانه هایی شدید به خودتان سلام کنید که آن تحیتی است مبارک و پاکیزه از جانب خدا.
فرمود:
منظور این آیه سلام کردن مرد بر اهل خانه است به هنگام ورود و جواب دادن اهل خانه به اوست. پس، این سلام شماست به خود شماره.[18]

دست دادن از جمله مهارت های ارتباط غیر کلامی است که باعث ترغیب فرد مقابل به ارتباط و گفتگو می شود. این شیوه ارتباطی طرفین را تشویق می کند که گفتگو را با علاقه بیشتری آغاز کنند و به ابراز نظر بپردازند. طبیعی است در صورت این حمایت هیجانی - رفتاری، درک بهتری نسبت به طرفین رخ می دهد و رابطه ای دلپذیر، همراه با پاداش فراهم می آید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خود بر این شیوه تأکید داشت. آن حضرت می فرمود:
إذا التقیتم قتلاقوا بالتسلیم و التصافح و إذا تفرقتم فتقروا بالاستغفار.[19]
هرگاه با هم روبه رو شدید با سلام گفتن و دست دادن روبه رو شوید و چون از یکدیگر جدا شدید، با آمرزش خواهی برای یکدیگر جدا شوید.
بر این شیوه ارتباطی نه تنها برای برقراری ارتباط با دوستان، بلکه حتی با دشمنانی که از ارتباط اکراه دارند نیز تأکید شده است. امام علی (علیه السلام) می فرماید:
صافح عدوک و إن کرة؛ فإنه مما أمر الله به عباده، یقول: (إدفع بالتی هی أحسن فإذا الذی بینک وبینه عداوة کأنه ولی حمیم).[20]
با دشمنت دست بده، هرچند او خوشش نیاید؛ زیرا این از اموری است که خداوند بندگانش را به آن فرمان داده است. او می فرماید: «[بدی] را به کاری نیکوتر دفع کن که از آن پس کسی که میان تو و او دشمنی بوده، گویی
دوستی مهربان است».
 دست دادن در ارتباط های عادی و روزمره با افرادی که در فاصله زمانی نسبتا کوتاه مدت ملاقاتشان می کنیم، شیوه ای متداول، مطلوب و اثرگذار است. امام صادق (علیه السلام) دست دادن با کسانی که در سفر نبوده اند و ما آنها را غالبا ملاقات میکنیم، سلام و تحیتی کامل می داند:
إن من تمام التحیه للمقیم المصافحه.[21] تحیت کامل به شخصی که مقیم بوده (و به مسافرتی نرفته) دست دادن با اوست.
دست دادن، افزون بر زمینه سازی برای ایجاد رابطه ای دلپذیر، کدورت ها و کینه ها را که در روابط پیش آمده از میان بر می دارد. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:
تفاصحوا؛ فإن التصافح یذهب السخیمه.[22]
با یکدیگر دست دهید؛ زیرا دست دادن کینه و کدورت را از میان می برد.
در روایتی دیگر آن حضرت می فرماید:
تفاصحوا؛ فإنه یذهب بالغل.[23]
با یکدیگر دست دهید که این کار کینه را می برد.
 سیرة رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) در این شیوه ارتباطی به دلیل تأثیر عاطفی تماس بدنی و پاداش های فراوان برای آن، به گونه ای بود که آن حضرت هرگاه با مردی دست می داد، هرگز دست خود را نمی کشید تا اینکه او دستش را بکشد. از امام صادق (علیه السلام) در این باره آمده است:
ماصافح رسول الله  رجلا قط فنزع یده حتى یکون هو الذی ینزع یده منه.[24]
رسول خدا هرگاه با مردی دست می داد، هرگز دست خود را از دست او نمی کشید تا اینکه او دستش را از دست حضرت بکشد.
پاداش چنین شیوه ارتباطی آن است که گناهان ناشی از کدورت و جدایی در روابط میان فردی آمرزیده شود. امام علی (علیه السلام) می فرماید:
إذا لقیتم إخوانکم فتصافحوا و أظهروا لهم البشاشة و البشر؛ تتفرقوا وما علیکم من الأوزار قد ذهب.
هرگاه با برادران خود ملاقاتی کردید، با یکدیگر مصافحه کنید و برای آنان از خود شادی و خوشرویی نشان دهید؛ تا وقتی از هم که جدا شدید، هرچه گناه داشته اید از میان رفته باشد.
 امام باقر (علیه السلام) نیز می فرماید:
إذا صافح الرجل صاحبه الذی یلزم التصافح أعظم أجرا من الذی یدع ألا وإن الذنوب لیتحات فیما بینهم حتى لایبقی دنب.[25]
هرگاه مردی با رفیقش دست دهد، آنکه دستش را نگه دارد اجرش بیشتر از کسی است که رها می کند. بدانید که گناهان آنها می ریزد تا جایی که گناهی باقی نمی ماند.
 
 
ادامه دارد ...

منبع: کتاب «مهارت های زندگی»
نویسنده: سید مهدی خطیب

 پی نوشت :
[1] . مهارتهای اجتماعی در ارتباطات میان فردی، ص۱۵.
[2] . روانشناسی روابط انسانی، ص۱۲۸.
[3] . العین، ج ۶، ص۲۵۹؛ لسان العرب، ج ۴، ص۶۰.
[4] . قال رسول الله صلی الله علیه و آله ثلاث یصفین ود المرء لأخیه المسلم یلقاه بالبشر اذا لقیه، و یوسع له فی المجلس اذا جلس الیه، و یدعوه بأحب الأسماء الیه؛ سه چیز درستی انسان را برای برادر مسلمانش خالص [و یکرنگ] می سازد: هرگاه او را دید، با گشاده رویی با او دیدار کند؛ هرگاه در مجلسی کنارش نشست، برایش جای باز کند و با محبوب ترین نام ها نزد او صدایش بزند ( الکافی، ج ۲، ص ۶۴۳ ،ح ۳).
[5] . الکافی، ج۲، ص۱۰3، ح3.
[6] . بحار الأنوار، ج ۷۶، ص۲۰، ح ۲.
[7] . مکارم الأخلاق، ج۱، ص۵۸، ح۴۶.
[8] . الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۷۲.
[9] . الکافی، ج ۲، ص ۲۰۶، ح 1، امام باقر(علیه السلام) :تبسم الرجل فی وجه أخیه حسنة؛ لبخند زدن مرد به برادرش حسنه است (الکافی، ج ۲، ص ۱۸۸، ح۲).
[10] . امام حسین : السلام قبل الکلام؛ سلام کردن پیش از سخن گفتن است. (تحف العقول، ص ۲۴۶).
[11] . صحیح مسلم، ج ۱، ص ۷۴، ح ۹۳.
[12] . غرر الحکم و درر الکلم، ص۵۴۱، ح۷۳۱۴.
[13] . نهج الفصاحه، ص۳۷۵.
[14] . الکافی، ج ۲، ص ۱۷۱.
[15] . تحف العقول، ص۲۴۸.
[16] . الخصال، ص۱۸۱، ح ۲۴۶.
[17] . نور: 61.
[18] . بحار الأنوار، ج۷۶، ص 5، ح ۱۶.
[19] . الکافی، ج 2، ص 181، ح 11.
[20] . الخصال، ص 633، ح 10.
[21] . الکافی، ج 2، ص 646، ح 14.
[22] . بحار الأنوار، ج7۷، ص۱۵۸، ح ۱۴۹.
[23] . همان، ص165، ح 2.
[24] . الکافی، ج۲، ص۱۸۲، ح۱۵.
[25] .الکافی، ج 2، ص 181، ح 13.