مقدمه
در مقاله پیشین سعی نمودیم به صورت ساده و روان به برخی ویژگی ها و علل ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی اشاره کنیم. اما پس از اینکه متوجه شدیم ما نیز یکی از مبتلایان به این اختلال هستیم، اولین چیزی که به ذهنمان می رسد یافتن راهی برای رهایی و به عبارتی درمان این مشکل است.
همانطور که می دانید رویکردهای مختلف، نگاه هایی متفاوت به ریشه و منشأ مشکلات روانشناختی دارند. برخی از متخصصان حوزه روانشناسی مانند رفتارگراها، علت و ریشه اختلالات روانی را عوامل محیطی و به عبارتی رفتاری می پندارند. از سویی روانشناسان شناختی، علت مشکلات را در باورها و شناخت های فرد مبتلا جستجو می کنند. روانکاوان و روان تحلیلگران گمان می کنند گذشته و ناخودآگاه فرد، مسئول ایجاد تمام مشکلات فرد است. و در نهایت روانپزشکان معمولاً رویکردهای زیستی داشته و به دنبال علل زیستی و جسمی می گردند.
بنابراین هر کدام از رویکردها، درمانی متناظر با علت یابی خود اتخاذ می کنند. پس می توان رویکردهای عمده در درمان اختلالات روانی را به دو دسته درمان های روانشناختی و درمان های دارویی طبقه بندی نمود. در ادامه به برخی از این این روش ها در درمان اختلال اضطراب اجتماعی، می پردازیم.
همانطور که می دانید رویکردهای مختلف، نگاه هایی متفاوت به ریشه و منشأ مشکلات روانشناختی دارند. برخی از متخصصان حوزه روانشناسی مانند رفتارگراها، علت و ریشه اختلالات روانی را عوامل محیطی و به عبارتی رفتاری می پندارند. از سویی روانشناسان شناختی، علت مشکلات را در باورها و شناخت های فرد مبتلا جستجو می کنند. روانکاوان و روان تحلیلگران گمان می کنند گذشته و ناخودآگاه فرد، مسئول ایجاد تمام مشکلات فرد است. و در نهایت روانپزشکان معمولاً رویکردهای زیستی داشته و به دنبال علل زیستی و جسمی می گردند.
بنابراین هر کدام از رویکردها، درمانی متناظر با علت یابی خود اتخاذ می کنند. پس می توان رویکردهای عمده در درمان اختلالات روانی را به دو دسته درمان های روانشناختی و درمان های دارویی طبقه بندی نمود. در ادامه به برخی از این این روش ها در درمان اختلال اضطراب اجتماعی، می پردازیم.
1. درمان های روانشناختی
تحقیقات بسیاری نشان داده اند که مؤثرترین روش درمانیِ اختلال اضطراب اجتماعی، درمان شناختی رفتاری (CBT) است. و بدین خاطر است که پژوهش ها بیشتر بر این نوع درمان تمرکز نموده و کمتر به انواع دیگر رواندرمانی پرداخته اند.
هدفِ درمان شناختی رفتاری آموزش برخی تکنیک ها به بیمار است تا با کمک آن ها بتواند افکار و رفتار خود را در موقعیت های اضطراب آور، کنترل کرده و تغییر دهد. درمان شناختی رفتاری ممکن است در قالب های فردی و گروهی اجرا شود[1].
مواجهه درمانی: در این تکنیکِ درمان شناختی رفتاری، درمانجو علیرغم تمام استرس هایی که از موقعیت دریافت می کند، نباید در قرار گرفتن در آن موقعیت اجتناب کرده و در سعی کند در آن شرایط و وضعیت باقی بماند. این موقعیت ممکن است یک موقعیت واقعی مانند یک ارائه کلاسی و یا یک موقعیت مصنوعی باشد که درمانگر و درمانجو با یکدیگر ایفای نقش کنند[2].
تقویت مهارت های اجتماعی: همچنین در درمان شناختی رفتاری در کنار مواجهه درمانی، مراجع مهارت های اجتماعی را فراگرفته و آن ها را در محیط های واقعی و یا در گروه درمانی، تجربه می کند. تحقیقات نشان داده اند استفاده از تکنیک های آرام سازی نیز می تواند تا حد زیادی در آرامش فرد و کاهش استرس او مؤثر باشد.
بازسازی شناختی: از آنجا که شناخت درمانگران، برای باورها و افکار فرد مبتلا، حساب ویژه ای باز می کنند، برای درمان نیز شناخت ها را مد نظر قرار داده و به بازسازی شناختی فرد می پردازند. در این تکنیک شناختی، افکار و سوگیری های منفی فرد نسبت به عملکرد اجتماعی خود اصلاح شده و تلاش می شود از تمرکز فرد بر خود، کاسته شود.
درمان شناختی رفتاری معمولاً بین 12 تا 16 هفته به طول می انجامد و زمان هر جلسه بین 60 تا 90 دقیقه است. مطالعات نشان داده اند لازم است مراجع مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی بین 6 تا 12 جلسه تحت درمان قرار گیرد تا بهبود نسبی مشاهده شود[3]. همچنین پژوهش ها دریافته اند بیش از دو سوم مراجعانی که تحت درمان شناختی رفتاری قرار گرفته اند، پس از 12 هفته، به صورت معناداری بهبود یافته اند.
انواع دیگر رواندرمانی. هر چند که هیچ نوع درمانی به اندازه درمان شناختی رفتاری مورد توجه محققان قرار نگرفته است، برخی پژوهشگران به ارزیابی برخی از دیگر انواع رواندرمانی پرداخته اند. به عنوان مثال، در یک قالب اصلاح شده از درمان بین فردی، فرد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، از تکنیک های نقش بازی کردن برای بهبود روابط و تعامل با دیگران، استفاده می کند.
همچنین برخی متخصصان تلاش کرده اند نوعی از درمان روان پویشی را استفاده کنند، زیرا اعتقاد دارند، ریشه مشکلات فرد مبتلا به اضطراب اجتماعی را باید در احساس گناه او در روابط و تعاملات اجتماعی جستجو کرد که در حقیقت ریشه در ناخودآگاه او دارد. در هر صورت هیچ کدام از این درمان ها از لحاظ علمی و تجربه به اندازه درمان شناختی رفتاری، مورد تأیید نیست.
هدفِ درمان شناختی رفتاری آموزش برخی تکنیک ها به بیمار است تا با کمک آن ها بتواند افکار و رفتار خود را در موقعیت های اضطراب آور، کنترل کرده و تغییر دهد. درمان شناختی رفتاری ممکن است در قالب های فردی و گروهی اجرا شود[1].
مواجهه درمانی: در این تکنیکِ درمان شناختی رفتاری، درمانجو علیرغم تمام استرس هایی که از موقعیت دریافت می کند، نباید در قرار گرفتن در آن موقعیت اجتناب کرده و در سعی کند در آن شرایط و وضعیت باقی بماند. این موقعیت ممکن است یک موقعیت واقعی مانند یک ارائه کلاسی و یا یک موقعیت مصنوعی باشد که درمانگر و درمانجو با یکدیگر ایفای نقش کنند[2].
تقویت مهارت های اجتماعی: همچنین در درمان شناختی رفتاری در کنار مواجهه درمانی، مراجع مهارت های اجتماعی را فراگرفته و آن ها را در محیط های واقعی و یا در گروه درمانی، تجربه می کند. تحقیقات نشان داده اند استفاده از تکنیک های آرام سازی نیز می تواند تا حد زیادی در آرامش فرد و کاهش استرس او مؤثر باشد.
بازسازی شناختی: از آنجا که شناخت درمانگران، برای باورها و افکار فرد مبتلا، حساب ویژه ای باز می کنند، برای درمان نیز شناخت ها را مد نظر قرار داده و به بازسازی شناختی فرد می پردازند. در این تکنیک شناختی، افکار و سوگیری های منفی فرد نسبت به عملکرد اجتماعی خود اصلاح شده و تلاش می شود از تمرکز فرد بر خود، کاسته شود.
درمان شناختی رفتاری معمولاً بین 12 تا 16 هفته به طول می انجامد و زمان هر جلسه بین 60 تا 90 دقیقه است. مطالعات نشان داده اند لازم است مراجع مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی بین 6 تا 12 جلسه تحت درمان قرار گیرد تا بهبود نسبی مشاهده شود[3]. همچنین پژوهش ها دریافته اند بیش از دو سوم مراجعانی که تحت درمان شناختی رفتاری قرار گرفته اند، پس از 12 هفته، به صورت معناداری بهبود یافته اند.
انواع دیگر رواندرمانی. هر چند که هیچ نوع درمانی به اندازه درمان شناختی رفتاری مورد توجه محققان قرار نگرفته است، برخی پژوهشگران به ارزیابی برخی از دیگر انواع رواندرمانی پرداخته اند. به عنوان مثال، در یک قالب اصلاح شده از درمان بین فردی، فرد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، از تکنیک های نقش بازی کردن برای بهبود روابط و تعامل با دیگران، استفاده می کند.
همچنین برخی متخصصان تلاش کرده اند نوعی از درمان روان پویشی را استفاده کنند، زیرا اعتقاد دارند، ریشه مشکلات فرد مبتلا به اضطراب اجتماعی را باید در احساس گناه او در روابط و تعاملات اجتماعی جستجو کرد که در حقیقت ریشه در ناخودآگاه او دارد. در هر صورت هیچ کدام از این درمان ها از لحاظ علمی و تجربه به اندازه درمان شناختی رفتاری، مورد تأیید نیست.
2. دارو درمانی
بهترین داروها برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی، بازدارنده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) و همچنین بازدارنده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین (SNRI) هستند. بیش از 20 آزمایش کنترل شده، استفاده این دسته از داروها برای اختلال اضطراب اجتماعی را تأیید کرده اند[4].
SSRIs و ونلافاکسین: سروتونین یکی از انتقال دهنده های عصبی است که بر خلق و خو، خواب، اشتها و احساس درد، تأثیر گذار است. کاهش سطح سروتونین با اضطراب و افسردگی مرتبط است. SSRI ها مانند سیتالوپرام (سلکسا)، پاروکستین (پاکسیل)، سرترالین (زولوفت)، سطح سروتونین را افزایش می دهند. از سویی داروی ونلافاکسین (افکسور)، علاوه بر سروتونین، نوراپی نفرین (ادرنالین) را نیز افزایش می دهد. مطالعات نشان داده است که بین 50 تا 80 درصد از مبتلایان به اضطراب اجتماعی، پس از 8 تا 12 هفته به این دو نوع دارو واکنش مثبت نشان می دهند.
بتا بلاکرها (مسدودکننده گیرنده آدرنرژیک بتا): این داروها که برای بیماران قلبی نیز تجویز می شوند می توانند در کاهش علائم ناشی از اضطراب اجتماعی مانند عرق کردن، تپش قلب و یا تنگی نفس، مؤثر باشند. داروی پروپرانول (ایندرال) از مشهورترین این داروها محسوب می شود. مطالعات نشان داده اند که مصرف این نوع از داروها حدود یک ساعت قبل از مواجهه با موقعیت اضطراب آور (مانند سخنرانی و یا شرکت در یک جلسه رسمی) می تواند مؤثر باشد[5].
بنزودیازپین ها: این نوع از داروها فعالیت گاما آمینوبوتیریک اسید[6] را که یک انتقال دهنده عصبی است، تقویت می کنند. نتیجه این تقویت، کاهش علائم اضطراب خواهد بود. بنزودیازپین ها، مانند بتا بلاکرها می توانند تنها در موقعیت های اضطراب آور مصرف شوند.
نکته: مصرف هر دارو در کنار فواید، عوارضی را نیز به همراه خواهد داشت. از سویی هر دارو با توجه به شرایط فعلی بیمار تجویز می شود و ممکن است برای بیماران دیگر و یا حتی همان بیمار در زمانی دیگر، مناسب نباشد. پس لازم است از مصرف خودسرانه هر نوع دارو و بویژه داروهای روانی، پرهیز کنید.
SSRIs و ونلافاکسین: سروتونین یکی از انتقال دهنده های عصبی است که بر خلق و خو، خواب، اشتها و احساس درد، تأثیر گذار است. کاهش سطح سروتونین با اضطراب و افسردگی مرتبط است. SSRI ها مانند سیتالوپرام (سلکسا)، پاروکستین (پاکسیل)، سرترالین (زولوفت)، سطح سروتونین را افزایش می دهند. از سویی داروی ونلافاکسین (افکسور)، علاوه بر سروتونین، نوراپی نفرین (ادرنالین) را نیز افزایش می دهد. مطالعات نشان داده است که بین 50 تا 80 درصد از مبتلایان به اضطراب اجتماعی، پس از 8 تا 12 هفته به این دو نوع دارو واکنش مثبت نشان می دهند.
بتا بلاکرها (مسدودکننده گیرنده آدرنرژیک بتا): این داروها که برای بیماران قلبی نیز تجویز می شوند می توانند در کاهش علائم ناشی از اضطراب اجتماعی مانند عرق کردن، تپش قلب و یا تنگی نفس، مؤثر باشند. داروی پروپرانول (ایندرال) از مشهورترین این داروها محسوب می شود. مطالعات نشان داده اند که مصرف این نوع از داروها حدود یک ساعت قبل از مواجهه با موقعیت اضطراب آور (مانند سخنرانی و یا شرکت در یک جلسه رسمی) می تواند مؤثر باشد[5].
بنزودیازپین ها: این نوع از داروها فعالیت گاما آمینوبوتیریک اسید[6] را که یک انتقال دهنده عصبی است، تقویت می کنند. نتیجه این تقویت، کاهش علائم اضطراب خواهد بود. بنزودیازپین ها، مانند بتا بلاکرها می توانند تنها در موقعیت های اضطراب آور مصرف شوند.
نکته: مصرف هر دارو در کنار فواید، عوارضی را نیز به همراه خواهد داشت. از سویی هر دارو با توجه به شرایط فعلی بیمار تجویز می شود و ممکن است برای بیماران دیگر و یا حتی همان بیمار در زمانی دیگر، مناسب نباشد. پس لازم است از مصرف خودسرانه هر نوع دارو و بویژه داروهای روانی، پرهیز کنید.
پی نوشت:
[1] Jorstad-Stein EC, et al. "Social Phobia: An Update on Treatment," Psychiatric Clinics of North America (Sept. 2009): Vol. 32, No. 3, pp. 63.
[3] Stein MB, et al. "Social Anxiety Disorder," Lancet (March 29, 2008): Vol. 371, No. 9618, pp. 450.
[4] Stein MB, et al. "Social Anxiety Disorder," Lancet (March 29, 2008): Vol. 371, No. 9618, pp. 892.
[5] Masdrakis VG, Turic D, Baldwin DS. Pharmacological treatment of social anxiety disorder, Mod Trends Pharmacopsychiatry. 2013;29:144-53. doi: 10.1159/000351960. Epub 2013 Sep 20.
[6] gamma-aminobutyric acid
