مولانا در مثنوی بارها بر وحدت جوهری ادیان تأکید ورزیده است، به نحوی که تحقیقاً می‌توان آن را یکی از مبانی مکتب فکری و ذوقی او شمرد. البته وحدت جوهری ادیان و مذاهب در نزد او تنها به الفاظی توخالی ختم نمی‌شود،...

عشق، سخت تشنه است و تشنه را می‌جوید. عشق، خواهان عاشق است. عشق و عاشق مانند روز و شب دائم در پی یک‌دیگرند و هم‌دیگر را می‌طلبند:

این دریا دریای وحدت است و نظیر و همتایی ندارد. گوهر و ماهی‌اش تنها موج است. منظور بیت این است: وجود، یکی است و تالی ندارد و آن‌چه به صورت موجودات و کثرات دیده می‌شود، شأنی از شئون و جلوه‌ای از جلوه‌های...

هر آسیبی که از آسمان به تو می‌رسد و هر ابتلایی که از جانب خداوند تو را فرو می‌گیرد، منتظر باش که به دنبال آن خلعتی به تو خواهند داد و در هر ابتلای الهی، ارتقایی نهفته است. کمال آدمی از دل بلاها و ابتلاءها...

شکی نیست که باید میان علت و معلول سنخیت باشد، زیرا معلول از رشحات و اثرات وجودی علت است. چنان‌که قاعده معروف «الواحد لایصدر عنه الا الواحد»؛ از وجود واحد الزاماً وجود واحد صادر می‌شود، نه کثیر. شکی نیست...

فرمان الهی به موجودات مجرد این است که به قالب‌های محسوس درآیید. آنها بی‌درنگ به قوالب محسوس در می‌آیند و دوباره فرمان الهی می‌رسد که از قوالب محسوس بیرون آیید و مجرد شوید و این قانون شامل انسان، حیوان،...

انسان کامل هم‌چون کوزه‌ای است که به دریا اتّصال دارد و آب حقیقت را از دریای احدیّت می‌گیرد و به سایران افاضه می‌نماید. پس آن‌چه از خُم وجود انسان کامل می‌تراود فرقی ندارد، زیرا انسان کامل ماهی دریای حق...

مولانا به دنبال این سخن که در این همدمی‌ها رازی هست که موسی خواستار همراهی خضر می‌شود و این که چرا موسی در پی خضر می‌رود، می‌گوید: این رابطه در آیه‌های 65 تا 82 سوره‌ی کهف آمده و در آن‌جا پروردگار از (عَبْداً...

مولانا می‌گوید: خداوند به جای دستِ بریده، یک دست غیبی به شیخ عنایت نمود که او هنگام کار و بافتن زنبیل با دو دست کار می‌کرد. «عریش»، یعنی کلبه‌ی چوبی. بسیاری از صوفیان در کوه لبنان کلبه‌ای می‌ساخته‌اند...

هرگاه سالک در سیرالی‌الله به نعمت وصال دست یافت، دیگر واسطه‌ی وصال او به مطلوب از چشم او می‌افتد و اهمیت خود را از دست می‌دهد. هرچه سالک از نظر روحی ترقی یابد باید به تناسب آن، ابزار و وسیله‌ی ارتقای خود...