تاثیر اشتغال مادران بر تربیت فرزندان (قسمت اول)

در نگاه رهبر معظم انقلاب اشتغال زنان، دارای جایگاه مهمی است. ایشان در رابطه با اشتغال بانوان می فرمایند: « اشتغال بانوان از جمله‌ى چیزهائى است که ما با آن موافقیم. بنده با انواع مشارکتهاى اجتماعى موافقم؛... منتها دو سه تا اصل را باید ندیده نگرفت. یک اصل این است که این کار اساسى را - که کارِ خانه و خانواده و همسر و کدبانویى و مادرى است - تحت‌الشعاع قرار ندهد.» رهبر انقلاب بی‌توجهی و محروم کردن فرزندان از موهبت محبت مادر را، ضرر فردی و اجتماعی می‌دانند و در این زمینه می‌گویند: «بهترین روش تربیت فرزند انسان، این است که در آغوش مادر و با استفاده از مهر و محبّت او پرورش پیدا کند. زنانى که فرزند خود را از چنین موهبت الهى محروم مى‏کنند، اشتباه می‌کنند؛ هم به ضرر فرزندشان، هم به ضرر خودشان و هم به ضرر جامعه اقدام کرده‏اند. اسلام، این را اجازه نمى‏دهد.» ایشان در رابطه با نقش محبت مادری در تربیت فرزندان می فرمایند« یکى از وظایف مهم زن، عبارت از این است که فرزند را با عواطف، با تربیت صحیح، با دل دادن و رعایت و دقت، آن چنان بار بیاورد که این موجود انسانى - چه دختر و چه پسر - وقتى که بزرگ شد، از لحاظ روحى، یک انسان سالم، بدون عقده، بدون گرفتارى، بدون احساس ذلت و بدون بدبختی‌ها و فلاکت‌ها و بلایایى که امروز نسلهاى جوان و نوجوان غربى در اروپا و امریکا به آن گرفتارند، بار آمده باشد.»

والدین اولین کسانی هستند که کودکان ، خود را درآیینه رفتاری آنها مشاهده می کنند .مطالعات نشان داده است که اختلافات خانوادگی و اشتباهات تربیتی و نیز بی اطلاعی والدین از تاثیر رفتار خود، عواملی هستند که درسرنوشت کودک، سازگاری ها و ناسازگاری های او اثر می گذارد. روانشناسان ، روابط کودک با مراقبان اولیه  و کنش های متقابل که بین آنها صورت می گیرد را از این جهت مهم دانسته اند که منجر به  رشد عاطفی و شناختی در کودک می شود. بر طبق نظریه  بالبی، نتیجه کنش متقابل بین مادر و فرزند  منجرب به شکل گیری وابستگی عاطفی می شود ، که در این ارتباط عاطفی کودک به دنبال آسایش حاصل از حضورمادر، می گردد، بخصوص هنگامی که کودک با احساس ترس و ناامنی مواجه  می گردد0 وابستگی عاطفی به مادرموجب فراهم آمدن سرمایه هایی ازجنس امنیت عاطفی ،را برای کودک فراهم می آورد. یکی از تغییرات مهم در زندگی امروزی، افزایش تعداد مادران شاغل در بیرون از منزل است.

عوامل مهم اشتغال مادران
ازعوامل مهم اشتغال بانوان درجوامع امروزی می توان به بالا رفتن سطح تحصیلات زنان و گرایش آنها به استقلال مالی، مشارکت اجتماعی آنها، روند صعودی مسائل اقتصادی و مالی ، تمایل به  حفظ و بهبود سطح زندگی خانوادگی و افزایش سطح درآمد خانواده اشاره کرد. اهیمت اشتغال مادرشاید ناشی از آن باشد که قسمت اعظم مسؤولیت پرورش فرزند به عهده  مادراست ، این تأثیر مادری در صورتی که به حد افراط نباشد، هیچ گونه اثر سوئی بر شخصیت کودکان به جای نمی گذارد. در گذشته روانشناسان تصور می کردند که وابستگی کودک به مادرش از آن جهت است که مادر به عنوان منبع تغذیه ، یکی از اساسی ترین نیازهای کودک را فراهم می کند در حالی که وابستگی فرزند به مادر چیزی بیش از غذا  ونیازهای اولیه اواست. تحقیقات دیگری نشان داده است که کودک تنها به سبب کارهایی که والدین برای ارضای نیازهایش به آب، غذا، گرما و آسودگی از درد انجام می دهد، به آنان دلبستگی پیدا نمی کند، بلکه مدت زمانی که کودک با هر یک از والدینش می گذراند تعیین کننده ی کیفیت رابطه کودک با والدینش خواهد بود .

در سازگار شدن کودک  با جهان خود، اولین و مهمترین عامل خانواده است. صاحبنظران معتقدند که از بین اعضای خانواده در تربیت و تکوین شخصیت کودک، مادر از نقش حساس تری برخوردار است. علت این امر شاید این باشد که از همان ابتدای تولد، کودک بیشترین کنش و واکنش های عاطفی خود را با مادر برقرار می کند. رابطه ی اولیه ی کودک و مادر بوجود آورنده ی هسته ی اصلی احساس امنیت یا عدم امنیت در کودک است. اگر این روابط نادرست باشد، احساس ناامنی و عدم اعتماد بر زندگی کودک سایه می افکند. بی توجهی های طولانی، بدرفتاری و محرومیت از محبت، در ابتدای زندگی منجر به ناسازگاری های موقت و گاه طولانی در کودک میشود. عواملی مانند : نوع شغل مادر، ثبات شغلی، ساعات کار مادر و میزان رضایتی که او از نقش خود دارد، عامل مهمی در ایجاد سازگاری بر فرزندان می باشد .پژوهشگران  معتقدند مادرانی که بیش از 35 ساعت در هفته  مشغول کارهستند ، اثرات سوئی بر فرزندان می گذارند.کود کانی  که مادران آنها همخوانی بیشتری با شرایط کاری خویش دارند، با کفایت تر و سازگارتر از کودکانی هستند  که نگرش مادران آنها به کار ناهمخوان است. همچنین مادران شاغلی که دیدگاه سنتی کمتری نسبت به سبک فرزند پروری دارند، کودکانشان اضطراب جدایی کمتری تجربه می کنند و در حرفهایشان تعهد و علاقه مندی بیشتری دیده می شود

وجود تفاوت در سبک های فرزندپروری و وضعیت تحول عاطفی و رفتاری مادران شاغل و غیرشاغل را می توان اینگونه بررسی کرد:
 مادران خانه دار بطور معناداری شیوه ی تربیتی مقتدرانه تری نسبت به مادران شاغل دارند. زنان شاغل بعد از ساعت های طولانی در بیرون از منزل وقتی به خانه بازمی گردند،باید وظایف مربوط به نقش همسری و نقش مادری را نیزایفا کنند .آنها در مقایسه با مردان بیشتر مسئول کارهای مراقبتی و خانه داری هستند. بنابراین چنین وظایفی موجب تنیدگی های روان شناختی و جسمانی، احساس خستگی،تنهایی و انزوا، احساس تعارض و درگیری دائمی برای ایجاد تعادل بین نقش مادری، همسری، اشتغال بیرون از منزل، میشود و مهم تر آن که موجب احساس گناه و نگرانی درباره ترک فرزند و چگونگی مراقبت های غیرمادرانه از کودک در غیاب او می شود. این در حالی است که زنان خانه دار کمتر با این نوع تعارضات و احساس گناه درباره فرزندان خود مواجه  هستند. عدم حضور فیزیکی مادر، غیرقابل دسترس بودن او ونقش های گوناگون مادر درخانه دلبستگی ناایمن را در کودکان تسریع می کند ،احتمال وجود سبک های فرزندپروری مثبت تر در مادران خانه دار بیشتر است، در این نوع خانواده ها پدران اصلی ترین نقش را در سبک درآمد خانواده دارند. به این ترتیب کودکان به نسبت مناسبی از حضور والدین خود سودمند می برند .حال اگر این تناسب نقش ها به هم بخورد بیشتر احتمال دارد با سبک های تربیتی منفی تر مواجه شوند.

منابع:
- اشتغال زوجین و آثار و پیامدهای آن بر فرزندان، ج2
- الگوی زن اصیل و آزاد در عصر انقلاب
- روان شناسی رشد(2): با نگرش به منابع اسلام، ج2
- بررسی درجه ی اضطراب جدایی مادری در زنان شاغلی که اولین فرزند خود را به مهدکودک می سپارند
- روان شناسی ژنتیک ج2