سالهای دوران ابتدایی تحصیل از جنبه‌های مختلف نقش مهمی در زندگی کودک دارد. والدین باید تلاش کنند تا فرزندانشان آغاز خوبی در مدرسه داشته باشند. کودکی که مراحل اولیه رشد را در شرایط مناسبی گذرانیده باشد، در سن هفت سالگی در آستانه تحول روانی قابل ملاحظه ای است .
ویژگیهای این دوران : 1-رشد جسمی، عصبی و عقلانی کودک ، به حدی رسیده است که می تواند به عوامل خارجی پاسخهای کاملا اختصاصی بدهد. 2-در به کارگیری صحیح و سریع اندامهای حسی و حرکتی خود مهارت کافی کسب کرده است. 3-در فعالیتهای مختلف ، هماهنگی لازم بین حس و حرکت به وجود آمده است. 4-با یادگیری زبان، آماده شرکت در فعالیتهای گروهی و جمعی شده است . ۵- خودمداری اش تعدیل یافته و می تواند به رعایت حقوق دیگران گردن نهد. 6- پیوندهای عاطفی او معقولتر شده است. ۷- کنجکاوی او جهت دار و هدف دار گردیده است.
کودکان به واسطه کنجکاوی شدید خود به دنبال یادگیری و اکتشاف، و در نتیجه ساختن و اختراع هستند، یادگیری آنها در اثر کنجکاوی خودشان، بیش از یادگیری آنها از گفته های آموزگار است، لذا باید حس خلاقیت و کنجکاوی را در آنان زنده نگهداشت.
کنجکاوی کودک از تمایل شدید وی، به شناختن آنچه نمی شناسد ظاهر می گردد؛ هر چند پاسخ دادن به تمام پرسشهای کودک در این دوره مشکل است، اما سرباز زدن از پاسخگویی به آنها نیز صحیح نیست . بخصوص اعتراض به کودکی که با سؤالات متعدد و متنوع کودکانه خود انسان را خسته می کند، حس کنجکاوی او را تضعیف می نماید، در این موارد باید به او آموخت که چگونه می تواند با فکر و مشاهده پاسخ خود را بیابد، چون او یک موجود متفکر است، باید فکر او را تقویت نمود تا نیروهای نهفته خویش را به کار اندازد و از هوش و استعداد خود استفاده نماید و برای زندگی آینده آماده گردد.
اولین هدف اساسی در دوره ابتدایی تعلیم نظم و انضباط است . نظم و انضباط یکی از مسائل مهمی است که والدین و مربیان مدرسه باید به کودک بیاموزند. کودک باید در حرف زدن، کار کردن، خوابیدن، غذا خوردن، لباس پوشیدن، رفت و آمد به مدرسه و حفظ وسایل خود رعایت نظم و انضباط را بنماید.
نظم و انضباط به قدری اهمیت دارد که حضرت على (علیه السلام) در وصیت خود به آن سفارش کرده اند. «أوصیکم بتقوى الله ونظم امرکم» (نهج البلاغه). والدین و مربیان باید کودک را با نظم و انضباط آشنا سازند تا به تدریج فردی منظم بار آید و در همه شؤون زندگی آن را رعایت نماید.
کودک نباید نظم و انضباط را از روی ترس و یا صرف فرمانبرداری از بزرگترها رعایت کند، بلکه باید با آموزش مؤدبانه عملا او را به سمت نظم و انضباط هدایت نمود، به طوری که برایش تفهیم شود که زندگی بهتر در سایه رعایت انضباط میسر است و هر چه در کارها نظم بیشتری داشته باشد از آرامش و بهره افزونتری در زندگی برخوردار خواهد بود .
نشان دادن آثار نظم و بی نظمی و مقایسه افراد منظم و نامنظم در این زمینه بسیار مؤثر است. همچنین برای این منظور باید والدین، خود نظم و انضباط را در کارها رعایت کنند و به آنچه می گویند عمل نمایند، تا کودکان از آنان درس بگیرند.
اگر والدین خود عامل به نظم نباشند، تنبیه کودک برای بی نظمیهای او سودی ندارد، کودک بخش مهمی از آموخته های خود را از راه مشاهده نمونه ها و الگوها فرا می گیرد. مداومت بر رفتارهای مثبت و کارهای نیکو در مقابل کودک بهترین وسیله آموزشی اوست. گاهی در حضور فرزند به نظم و ترتیب خانه بپردازید و اشیا را در جای خود قرار دهید. مرتب کردن رختخواب و در جای معین گذاردن کیف و لباس و کفش، عملا به کودک سازماندهی و نظم را می آموزد.
ساعت خواب و خوراک در خانه باید معین باشد؛ زمان نظافت و بازی و تفریح و انجام تکالیف و استراحت کودک باید به گونه ای منظم باشد که کودک در سایه عمل به آن، به نتایج لذت بخشی برسد. این امر عامل مناسبی برای ایجاد عادت خوب است. برنامه خانه و مدرسه نباید طوری باشد که کودک از آن احساس خستگی کرده و به ستوه آید. براین اساس برنامه ها چه در مدرسه و چه در خانه باید منطقی، انعطاف پذیر و به دور از تعارض با دیگر برنامه ها باشد. البته در اجرای برنامه نباید مته به خشخاش گذاشت؛ مثلا، برای چند دقیقه تأخیر از ساعت خواب، نباید تندی و پرخاش نمود.
برای منظم بار آوردن فرزند می توان چیدن وسایل سفره و اتاق را به کودک واگذار کرد و با تشویق و تحسین او را به این کار راغب نمود. باید او را عادت داد پس از بازگشت از مدرسه و پس از بازی و قبل از غذا دست و صورت خود را حتما بشوید؛ روزهای جمعه ناخن خود را بگیرد؛ هفته ای یکبار حداقل استحمام کند؛ پس از ورود به خانه لباس بیرون را در آورد . برای ایجاد این عادتها، مراقبت دایم لازم است. در موارد تخلف از این اصول باید به نرمی به او تذکر داد و جلو سهل انگاری او را گرفت.
برای ایجاد نظم در کودک می توان از عوامل کمکی استفاده کرد از جمله : بازی، قصه گویی و داستان خوانی و ... می توان بدین وسیله صفات پسندیده و فضایل بسیاری را در کودک پدید آورد، به او درس شجاعت، همکاری و نظم و ترتیب داد . آموزش مناسبات دوستانه و تنظیم روابط معاشرت هم، در سایه آن میسر است.
بعضی از بازیها که مقرراتی دارد؛ مثل: نظام جمع، دوی امدادی، قایم موشک بازی، بازی جهشی و حرکتهای ملایم ورزشی. این امور می توانند عامل کمکی برای ایجاد نظم باشند. باید به کودکان بفهمانیم که اگر رعایت نظم و انضباط را بکنند، بیشتر دوستشان خواهیم داشت.
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
