آزمایش‌های رفتاری یک مؤلفه‌ی ثابت و ضروری درمان فراشناختی هستند. چند نمونه از آزمایش‌های رفتاری که به طور معمول در درمان فراشناختی برای چالش با باورهای منفی، به کار برده می شوند، در مثال‌های زیر ارایه شده اند.
نظر سنجی کوچک
بیمار ۵۱ سالهای، نگران بود که نگرانی او غیر عادی و نشانه ی ضعف و آسیب پذیری ذهنی او است. او بر این باور بود که نگرانی اش نشان دهنده ی آن است که توانایی تفگرش را از دست میدهد». درمانگر راه های احتمالی آزمودن این باور که نگرانی او غیر عادی و نشانهی از دست دادن توانایی تفگرش است، را با او در میان گذاشت.تصمیم گرفته شد که راه مفید برای بیمار آن است که با چهار فرد مصاحبه کند و سؤال‌هایی دربارهی نگرانی از آنها بپرسد. فرض بر این بود که اگر نگرانی بیمار غیرعادی باشد، در آن صورت سایر افراد گزارش خواهند کرد که در کنترل نگرانی شان مشکل کمتری دارند یا اصلا مشکلی ندارند. سه سؤال مطرح شد: (یک) «آیا تا به حال نگران بوده اید؟»، (دو) «آیا تاکنون در کنترل نگرانی مشکل داشته اید؟» و (سه) «چند وقت یک بار نگران می شوید؟». از بیمار خواسته شد که با افرادی که به گمان او هرگز نگران نمی شوند و نیز کسانی که به گمان او احتمالا خیلی زیاد نگران می شوند، مصاحبه کند. همچنین درمانگر موافقت کرد که سؤال های یکسانی از هر سه نفر پرسیده شود. وقتی از بیمار سؤال شد که چه نوع پاسخهایی را پیش بینی می کند، اظهار نمود که فکر می کند که اکثر افراد مورد مصاحبه خواهند گفت که هرگز نگران نمی شوند و اگر هم نگران می شوند، تکراری نیست و لذا کنترل نگرانی برای آنها دشوار نخواهد بود.
نتایج نظرسنجی برای بیمار بسیار تعجب آور بود. او از همسرش در مورد نگرانی سؤال کرد و وقتی متوجه شد که همسرش بیش از او نگران می شود، تکان خورد. در واقع، همسر او نیز گاهی اوقات نگرانی را غیرقابل کنترل احساس می کرد، ولی دچار اضطراب فراگیر نبود. نتایج نظرسنجی، باور او مبنی بر این که فردی غیرعادی است و توانایی تفگر خود را از دست خواهد داد، تغییر داد. او نتیجه گرفت که نتایج نظرسنجی از افراد دیگر دلیل دیگری است مبنی بر این که او فقط نگرانی بیش از حد دربارهی نگرانی دارد.
آزمایش دیوانه شدن
درمانگر، در جلسه ی درمان، از خانم ۲۷ سالهای پرسید «اگر نگرانی شما افزایش یابد، بدترین اتفاقی که ممکن است رخ دهد، چیست؟». بیمار پاسخ داد که «دچار فروپاشی روانی» خواهد شد. درمانگر در مورد علایم فروپاشی روانی سؤال کرد و متوجه شد که بیمار ترس خاصی از بیماری اسکیزوفرنی دارد. درمانگر از بیمار پرسید چگونه می فهمد که دچار بیماری اسکیزوفرنی شده است، بیمار در پاسخ توضیح داد که دچار توهمات دیداری خواهد شد.آزمایشی ترتیب داده شد و در آن از بیمار خواسته شد تا در مورد یک نگرانی اخیر خود در جلسه ی درمان نگران شود و برای آزمایش این موضوع که آیا نگرانی می تواند موجب بروز توهم شود، میزان نگرانی خود را تا حد ممکن افزایش دهد. او متوجه شد که توهماتی رخ نداد و همین یافته میزان باور او را از ۶۵ ٪ به ۳۰٪ کاهش داد. درمانگر پرسید چه چیزی باعث تداوم باقی ماندهی باور می شود. بیمار پاسخ داد که در طول آزمایش او علایم جسمانی نظیر علایمی که در حالت اضطراب تجربه می کند، نداشت. بررسی بیشتر نشان داد که علایم جسمی عمدهی بیمار شامل افکار سریع و سفتی عضلات بازو بودند. درمانگر تغییراتی در آزمایش ایجاد کرد و از بیمار خواست در حالی که مشغول ورزش و ایجاد تنش در عضلات بازوی خود است، سعی کند به شدت نگران شود، تا معلوم شود که آیا نگرانی موجب بروز توهم می شود یا خیر. بعد از این آزمایش، میزان باور او به ۲۰٪ کاهش یافت. برای مقابله با باقی ماندهی باور از بیمار خواسته شد که تکالیفی را انجام دهد، به این صورت که هر وقت احساس اضطراب کرد، عمدا نگرانی خود را افزایش دهد.
آسیب زدن به بدن با نگرانی
بیمار ۳۱ سالهای، بر این باور بود که با نگران شدن ممکن است به بدن خود آسیب بزند. او معتقد بود که ممکن است دچار حمله ی قلبی شود. پس از اطمینان از این که بیمار از لحاظ سلامتی در وضعیت خوبی قرار دارد و انجام تمرین های سخت، خطری برای سلامتی او ندارد، درمانگر از او خواست تا در حالی که مشغول دویدن در اطراف کلینیک است، به شدت نگران شود. بیمار پیش بینی می کرد که این عمل به غش کردن یا حتی حمله ی قلبی منجر خواهد شد. پس از این آزمایش، باور بیمار به آسیب زا بودن نگرانی برای بدنش، به ۳۰٪ کاهش یافت.ارزیابی اثرات نگرانی بر بدن
زمانی که بیماران بر این باورند که نگرانی می تواند اثرات زیانباری بر بدن داشته باشد، درمانگر ابتدا از طریق بررسی شواهد تأیید کننده و رد کننده، به تضعیف این باور می پردازد. سپس درمانگر برای ارزیابی اثرات نگرانی بر واکنش های جسمی، آزمایش هایی را ترتیب میدهد.بیماری دلواپس بود که نگرانی ممکن است به بدن او صدمه بزند. دلیل او برای این باور این بود که نگرانی موجب افزایش ضربان قلبش می شود. درمانگر نبض او را در سه وضعیت مختلف اندازه گرفت: (یک) در حال تمرین جسمانی سبک، (دو) در حالت نشسته بر روی صندلی و ضمن تفگر دربارهی افکار خنثی و (سه) در حالت نشسته و ضمن اندیشیدن به افکار نگران کننده. نتایج نشان داد که وضعیت تمرین جسمانی سبک، به افزایش ضربان قلب منجر شد، اما تفاوت اندکی در ضربان قلب در وضعیت های تفکر دربارهی افکار نگران کننده و افکار مثبت مشاهده شد. این نتایج به عنوان شاهدی بر علیه این باور که نگرانی می تواند تأثیر چشم گیری بر بدن فرد بگذارد، مورد استفاده قرار گرفت. سپس درمانگر با ایجاد تغییراتی در آزمایش، از بیمار پرسید اگر ضمن انجام تمرین جسمانی، در گیر نگرانی میشد، در مقایسه با وضعیت تمرین بدون نگرانی، چه تأثیری بر ضربان قلبش می گذاشت. بیمار پیش بینی کرد که ضربان قلب او به شدت افزایش می یابد، به گونه ای که در وضعیت نگرانی، ضربان قلب به حداقل ۲۰ ضربه در دقیقه افزایش می یابد. درمانگر از بیمار خواست که در حالی که درگیر نگرانی است، ۱۰ بار بنشیند و بلند شود، سپس ۱۰ بار هم این کار را در حالت بدون نگرانی انجام دهد، بعد میزان ضربان قلب بیمار در دو وضعیت مقایسه شد. بیمار دریافت که تفاوت اندکی در ضربان قلب در دو وضعیت مختلف وجود داشت. این کشف نیز در به چالش کشیدن باور او مؤثر بود.
منبع: راهنمای علمی درمان فراشناختی اضطراب و افسردگی،آدریان ولز، دکتر شهرام محمد خانی، انتشارات ورای دانش، چاپ دوم، طهران 1390
