روشنگری و علم اجتماعی (قسمت اول)
دستاوردهای علم واجد اهمیت بسیار بود، زیرا از امکان وجود یک روش عقلی و تجربه بنیاد برای آفرینش شکلی از دانش حکایت داشت، دانشی که خرافات و جزمیات مذهبی آن را تعیین نمی کردند.
يکشنبه، 3 فروردين 1399
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
اگر بزرگی واقعی در برخورداری از نبوغ نیرومند، و به کار بستن آن برای روشنی بخشیدن به خود و دیگران نهفته باشد، پس انسانی مثل نیوتون (که به زحمت می توان کسی مثل او را در طی ده قرن پیدا کرد) انسان بزرگی است؛ و سیاستمداران و فاتحان (که هیچ قرنی از آنها بی بهره نبوده است کلا هیچ نیستند مگر تبه کارانی صاحب نام خدانگاری نیوتون درواقع درونمایه ی عام عصر روشنگری بود. کانت در جایی ژان ژاک روسو را «نیوتون عالم اخلاق» نامیده بود، و «نیوتون بودن» تملق آمیزترین چیزی روشنگری و تکوین علم اجتماعی ۷۱ بود که کسی می توانست در حق یک فیلوزوف بگوید . شماری از چهره های اصلی روشنگری (دیوید هیوم، ژان دالامبر، اتیین دو کندیاک، و امانوئل کانت) سهم مهمی در فهم فلسفی علم، و در نتیجه، در پذیرش روش علمی به مثابه شالودهی درک ماهیت انسان داشتند.
دستاوردهای علم واجد اهمیت بسیار بود، زیرا از امکان وجود یک روش عقلی و تجربه بنیاد برای آفرینش شکلی از دانش حکایت داشت، دانشی که خرافات و جزمیات مذهبی آن را تعیین نمی کردند. فیلوزوفها (philosophe) به مسائل اخلاقی توجه داشتند، اما در آرزوی آن بودند که فلسفه ی اخلاق را از قید وابستگی به الاهیات برهانند، آن را بر شالودهای علمی و عقلانی استوار سازند، و به دانشی عینی از آن دست یابند. عقل گرایی انتقادی آنها و هواداری شان از علم از جهاتی اختلاطی از دو موضع فکری متفاوت بود؛ و جانب داری فزاینده ی علوم از آنچه روشهای اثبات گرایانه نامیده می شوند و تمایز قاطعی میان واقعیت و ارزش می گذارند، سرانجام آنها را با برخی مسائل فلسفی روبه رو کرد. آنها می خواستند با کمک علم و عقل به مبارزه با تأسیس نهادهای اجتماعی بر اساس آنچه به دیده ی آنها ارزش های سرکوبگرانه ی مأخوذ از مسیحیت یا فئودالیسم بود، برخیزند؛ اما پیش بینی نمی کردند که جدایی واقعیت و ارزش که در روش علمی نهفته بود، پی ریزی شالودهای علمی برای ارزش های اجتماعی و فرهنگی مورد حمایت شان را با دشواری روبه رو سازد. اگر علم به لحاظ ارزشی خنثا باشد، در آن صورت دانشی که از آن حاصل می آید به هیچ آرایه ی اجتماعی ای، هرچقدر هم که روشنی یافته» باشد، جایگاهی خاص نمی بخشد.
با وجود این، عشق دیرینهی فیلوزوفها (philosophe) به علم نقش مهمی در پیدایش علم اجتماعی داشت. نخستین نمونه های علوم اجتماعی برای اینکه براساس سرمشق علوم طبیعی، حوزهی مطالعه و روشهای تحقیق منسجمی را به وجود آورند، مستلزم دو شرط پایه بودند: یکی طبیعت باوری و دیگری مهار پیش داوری ها طبیعت باوری مفهومی بود که بنا بر آن، توالی های علت و معلولی در جهان طبیعی (و نه در عالم روحانی و ماوراء الطبیعی) می توانند پدیده های اجتماعی را به طور تمام و کمال تبیین کنند؛ و این مفهومی بود که خود از تأکید روشنگری بر روش علمی حاصل آمده بود. مهار پیش داوری در مقام ابزاری برای ممانعت از این که ارزش داوری بر نتایج حاصل از مطالعهی تجربی تأثیر بگذارند، لازمهی علوم اجتماعی است.
می توان در این چند و چون کرد که آیا پیش داوری یا ارزش داوری را می توان تماما از گزینش موضوع تحقیق کنار گذاشت یا نه، اما روشن است که در ارزیابی یا تحلیل شواهد و داده ها عالم اجتماعی باید مانع از آن شود که پیش داوری هایش بر نتایج کارش تأثیر بگذارند. فیلوزوفها (philosophe) گرچه در بسیاری مواقع در آثارشان گرفتار پیش داوری شده اند و این در هیچ کجا واضح تر از برخورد آنها با مسئله ی حقوق و وضعیت زنان نیست - طالب آن بودند که نظریه هاشان را واقعیت به آزمون کشد، و نه ارزش. برآورده شد این دو شرط در فضای فکری روشنگری بستر مناسبی برای رشد علوم اجتماعی فراهم آورد، اما در عین حال، مشکلات فلسفی عمده ای هم پیش پای شان گذاشت که اساسا حل ناشده باقی ماندند.
تأکید گستردهی فیلوزوفها (philosophe) بر عقل باوری، تجربه باوری و انسان دوستی عامل عمده ای بود که باعث شد کار آنان در علوم اجتماعی نوین دو ویژگی متفاوت به خود بگیرد ١. کاربرد روشهای علمی برای توجیه اصلاح نهادهای اجتماعی؛ و ۲. نسبی باوری فرهنگی: فهم این نکته که جامعهی اروپایی که آنها در آن می زیستند، واجد بهترین با پیشرفته ترین شکل سازمان اجتماعی نیست.
شاهدی که برای مورد نخست می توان ارائه کرد باور همگانی فیلوزوف ها به این است که دانش علمی در باب امور بشری را می توان مستقیما در مورد دگرگونی نهادهای انسانی به کار بست. فیلوزوفها (philosophe) به واسطهی باور به این که «الگوی بد، آموزش بد و قانون بد» می تواند انسان را به تباهی بکشاند، تأکید فراوان به نقش دانش در مقام عاملی برای تغییر اجتماعی داشتند. معصومیت ذاتی انسان و اتکای او به خود در مقام یک انسان بالغ مصالحی را فراهم می آورد تا با کمک دانش عینی، تأثیرات مخدوش کننده کنار زده شوند. دیده رو در نمایشنامهای با عنوان خوب یا بد، شیوهی یکسره مدرن برخورد روشنگری با مسائل مربوط به اخلاق انسان را به خوبی خلاصه می کند: شیوهای که بنا بر آن، باید مسائل را با بررسی عقلی جل کرد و نه با تحمیل یک اقتدار بیرونی.
ادامه دارد..
منبع: درآمدی بر فهم جامعهی مدرن، کتاب یکم: صورتبندیهای مدرنیته، استوارت هال و برم گیبن، مترجمان: محمود متحد، عباس مخبر، حسن مرتضوی، مهران مهاجر و محمد نبوی، صص 72-70، نشر آگه، تهران، چاپ چهارم، 1397
مقالات مرتبط
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط
زنان و روشنگری
يکشنبه، 3 فروردين 1399
روشنگری، علم و پیشرفت
يکشنبه، 3 فروردين 1399
روشنگری و علم اجتماعی (قسمت دوم)
يکشنبه، 3 فروردين 1399
مراتب اجتماعی و ساختار اجتماعی
يکشنبه، 3 فروردين 1399
زبان فرانسوی در مقام زبان فرهنگ و اندیشه
يکشنبه، 3 فروردين 1399
روشنگری چه بود؟
يکشنبه، 3 فروردين 1399
ارتباطات در عصر روشنگری
يکشنبه، 3 فروردين 1399
آیا روشنگری در همه جا معنای یکسانی دارد؟
يکشنبه، 3 فروردين 1399
انقلاب و اصلاح در جامعه (قسمت اول)
سهشنبه، 12 فروردين 1399
انقلاب و اصلاح در جامعه (قسمت دوم)
سهشنبه، 12 فروردين 1399
تازه های مقالات
یاد مادر از زبان فرزندان حضرت زهرا (سلام الله علیها)
پیوند عرفانی در هنر خوشنویسی
استناد حضرت زهرا (س) به آیات قران در خطبه فدک
سوالات متداول بلیط تهران دبی علی بابا
انواع هوش مصنوعی را به همراه کاربرد هریک بشناسید
دوگانه جنگ و صلح در اسلام
آب و هوای فتحیه و بهترین زمان سفر به آن
کالری یک لیوان چای
کالری یک لیوان کاپوچینو چقدر است؟
کالری کینوا چقدر است
بیشترین بازدید هفته
خلاصه ای از زندگی مولانا
چگونه تعداد پروتونها، نوترونها و الکترونها را تشخیص دهیم؟
اقدامات مهم و اورژانسی پس از چنگ زدن گربه
داستان های کوتاه از پیامبر اکرم (ص)
پیش شماره شهر های استان تهران
نحوه خواندن نماز والدین
چهار زن برگزیده عالم
زنگ اشغال برای برخی تماس گیرندگان
پیش شماره شهر های استان گیلان
داستان انار خواستن حضرت زهرا(س) از امام علی(ع)
موارد بیشتر برای شما
یاد مادر از زبان فرزندان حضرت زهرا (سلام الله علیها)
همدلی و مهرورزی در آینه قرآن
سرتیپ دوم شیخیان: سامانههای دفاعی ما از اس ۴۰۰ عملکرد بهتری دارند
شهادت سخنگوی حزب الله؛ محمد عفیف ترور شد
لحظات پر التهاب حمله صهیونیستها به ساختمان کناری تیم مستندساز ایرانی
بمباران دفتر حزب بعث سوریه در بیروت
محل شهادت محمد عفیف مسئول رسانهای حزبالله در بیروت
عکاسی که فوتبال یک روستا را جهانی کرد
بخشی از گفتوگوی سفیر جانباز ایران در لبنان با رهبر انقلاب
دیدار وزیر دفاع با رئیس ستاد کل ارتش سوریه
مخالفت نمایندگان با همزمانی انتخابات مجلس و شورای شهر
گل زیبا از وسط زمین در لیگ یک
کلاهبرداری با لباس خرس از بیمه در کالیفرنیای امریکا
پانسمان درختان صدمه دیده جنگلهای هیرکانی
افتتاح سالن "بازیجنگ" توسط سرلشکر سلامی