در شب تاریک این زندگی مادی، گوهر شب چراغ در گِل پوشیده می‌شود، همان طور که روح معرفت‌یاب در وجود خاکی انسان نهفته است. مولانا در راستای بسط موضوع، این حکایت تمثیلی را نقل می‌کند: گاو آبی عادت دارد که گوهری...

اما غیرت حق، حجابی میان عقول مختلف انداخته است تا عقلِ دانی و عالی در هم آمیزد و معلوم نشود که کدام عقل، عالی است و کدام دانی. خداوند مردم را به گردش در جهان دعوت کرده است. رزق و اقبال خود را پیوسته امتحان...

یقین بدان که سبب ترس و اضطرابی که بر تو غالب می‌آید، دیگری است. آن حکمای مدرسه‌ای و اهل استدلال، ترس را معلول قوه وهمیّه دانسته است. اما او این مطلب را درست نفهمیده است. فرض کنیم پدیده‌ی روانی ترس، معلول...

حضرت حق (نقاش اندیشه‌ها) می‌فرماید:‌ ای بنده، ژرف‌اندیش باش. اگر خود بالاستقلال نمی‌توانی در اسرار جهان غور کنی دست کم در ظل عنایت و هدایت انسانِ کامل و مرشدِ واصل قرار گیر تا طرز نگاه به جهان را از او...

در این قسمت مولانا کلام ظاهربینانی که منکر ورای حس هستند را رد می‌کند که می‌گویند: چون قیامت و رستاخیز، محسوس نیست و به حواس ما در نمی‌آید پس وجود ندارد. وی می‌گوید: اگر طفلی حالات عقل را در نیابد، آیا...

مقصود مولانا از این عنوان، رجحان بینش بر دانش و شهود بر استماع است. سالک باید خود را از مرتبه‌ی علم‌الیقین به عین‌الیقین و حق‌الیقین ارتقا دهد. سخن در مقایسه ارزش نسبی آگاهی‌هایی است که از طریق گوش و چشم...

مولانا باطل السحر و حلالِ مشاکلِ ذهنی و شخصیتی را چنگ زدن به عروةالوثقای عشق الهی می‌داند. فقط عشق حقیقی است که دهان وسوسه را می‌بندد. مرغابی، روحی است که بتواند در دریای اسرار غیب شنا کند و آن اسرار را...

اگر انسان، مورد عنایت حق قرار گیرد، حواس او قدرت و نفوذی می‌یابد که شاه‌شناس می‌شود و شاه حقیقت را در هر لباسی می‌شناسد. مولانا برای بسط این موضوع حکایت حضور سلطان محمود با ظاهری ناشناس در میان دزدان را...

اگر کسی مست معرفت حق و از نور باطن، نورانی باشد، هنگام سخن گفتن، نور آگاهی و معرفت باطنی، بازگوی آن سخن می‌شود و سخنش در شنونده اثر می‌کند. شیخ نورانی سخنش با نور همراه است و آن نور، او را از اقامه‌ی دلیل...

بی‌شک عقول و دل‌ها به عالم بالا تعلق دارند و در حجاب جسم مستورند و با نور آن عالم زندگی می‌کنند. مولانا همان‌گونه که در مثنوی به کرات اشاره کرده است، عقل و روح و دل را غیر مادی و از عالم نور می‌داند؛ حتی...