باد شرطه

باد شرطه  به معنی باد موافق کشتی برای خوانندگان بیشتر از راه بیت معروف حافظ ( کشتی شکستگانیم ای باد شرطه برخیز... ) آشنا است. در زبان فارسی قبل...

پنجشنبه، 19 اسفند 1400

سنجش اعمال روان در گذشته

بر پایه‌ی کتاب دادستان دینی، روانِ در گذشته در چهارمین روز پس از مرگ داوری می‌شود. زیرا بنا به باور زردشتی که نباید آب، خاک و آتش آلوده شود،...

چهارشنبه، 16 آبان 1397

نقد فرهنگ‌های دو زبانه(قسمت اول)

منتقد فرهنگ‌ها با به کارگیری روش علمی و سنجه‌های مناسب در نقد جنبه‌های مختلف فرهنگ، از چندین جهت به مخاطبان و فرهنگ‌نگاران خدمت می‌کند. از یک...

چهارشنبه، 16 آبان 1397

نقد فرهنگ‌های دو زبانه(قسمت دوم)

منتقد فرهنگ علاوه بر شناخت سنجه‌های درونی و بیرونی در ارزیابی انتقادی خود لازم است به پارامترهای دیگری نیز توجه کند. از جمله‌ی این پارامترها...

چهارشنبه، 16 آبان 1397

یازگار و یادگار و انشقاق اولیه

در شماره‌ی اول مجله‌ی فرهنگ‌نویسی، آقایان سجاد آیدنلو، ابوالفضل خطیبی و علی اشرف صادقی در یادداشت‌هایی، با ارائه دلایل و شواهد مختلف، نظر خود...

پنجشنبه، 10 اسفند 1396

خرندز یا جزیدر؟

شادروان استاد مجتبی مینوی در چاپی که از ترجمه‌ی سیرت جلال الدین مینکبرنی کرده است در عنوان پشت جلد کتاب نام مصنّف عربی کتاب را شهاب الدین محمد...

سه‌شنبه، 30 آبان 1396

آپادانا: ايوان

هنگامي که ما واژه‌ي اپادانا را مي‌شنويم در ذهن خود آن کاخ با ستونهاي برافراشته و سر به آسمان کشيده تخت جمشيد را با سرستونهاي زيبايش که بر زمين...

شنبه، 28 مرداد 1396

پسوند «- ناک» در زبان فارسی

زبان فارسی در کنار کاراییهایی که در دو حوزه‌ی هند و پاکستان داشته و دارد، زبان گفتاری و نوشتاری فارسی‌زبانان فرارود، تاجیکستان و افغانستان نیز...

شنبه، 28 مرداد 1396

تحيت

تحيّت، يعني سلام، درود، شادباش، تهنيت و نظاير آن. اين کلمه از ريشه‌ي حيات است و لغويان آن را به معناي طلب بقا و آرزوي زندگي (در مقام دعا براي...

پنجشنبه، 26 اسفند 1395

محتسب و آژان

خیال می‌كنم:- در مملكت ما معجزات غریبی هست كه فقط نتیجه‌ی «عقل خدادادی» است و ملل فرنگ كه از این موهبت محرومند و فقط با علم كارشان را اداره می‌كنند...

شنبه، 25 دی 1395

واژه‌شناسی بازار

بازار، در فارسی میانه وازار wāzār [w’c’l؛ در فارسی میانه مانوی w’c’r] با ترکیب‌هایی چون وازارگ (بازاری)، واز ارگان (بازرگان)، واز ارگانیه (بازرگانی)،...

شنبه، 20 شهريور 1395

اصطلاح‌شناسی تجارت

تجارت (در فارسی: بازرگانی) در لغت به معنای خرید و فروش، داد و ستد و معامله کردن است. برخی منابع، تجارت را در کاربرد اصطلاحی آن معنا کرده‌اند،...

يکشنبه، 6 تير 1395

در جستجوی واژگان فارسی اسب‌شناسی

مربّی سواری به شاگردانش چنین آموزش می‌داد: کره‌‌ی اسب را به مانژ بیاورید، و برای آن که مفاصل و بخولق‌هایش سفت شود، اول قدم ببرید، بعد یورتمه،...

سه‌شنبه، 31 فروردين 1395

معنای تازه‌ای از «آواز» در شاهنامه

معنی اصلی آواز در فارسی و پهلوی « صوت و صدا »ست و در فارسی از این معنی اصلی چند معنی دیگر نیز برآمده است، همچون « نعره، آواز خوش و نغمه، نام،...

يکشنبه، 25 بهمن 1394

یكی دخمه كردش ز سمّ ستور

در پایان داستان «رستم و سهراب» پس از مرگ سهراب، هنگامی كه رستم برای به خاك سپردن فرزندش قصد ساختن دخمه می‌كند، این سخنان را از او می‌شنویم:

يکشنبه، 25 بهمن 1394

واژه نامه‌ي علوم اجتماعي

بي‌هنجار، نابايست، ناروا، (معرب رواج). (پيشوند اَ در زبان فارسي در واژه‌هاي «انيراني» و «اکناره» باز مانده است. پسوند al در زبان فارسي در واژگان...

شنبه، 24 بهمن 1394

واژه‌سازي در جامعه‌شناسي سياسي

در پي تدقيق محتوا و تطبيق آن با حاوي اخيراً دريافته‌ام که صفت «اجتماعي» را که از واژه‌ي «اجتماع» گرفته شده است به جاي صفات جامعه، در "social"...

شنبه، 24 بهمن 1394

خاستگاه و برساخته‌های نام برمک

آقای «کرن» (H. Kern) اسم «برمک» را وابسته‌ی به لغت سانسکریت «پاراماکا» (Paramaka) می‌داند که به معنای رئیس می‌باشد و بدین قرار عنوان رؤسای مذهبی...

شنبه، 14 آذر 1394

درد سخن و گرگ خشن

یکی از دلایلی که باعث مهجور ماندن و در نهایت فراموش شدن برخی کلمات در زبان می‌گردد، وجود واژگان همسان امّا با معانی متعدّد است، مثل فراموش شدن...

يکشنبه، 5 مهر 1394

واژه‌ی جاکول و یک پیشنهاد

خوانندگان متون کهن فارسی، گاهی به واژگان یا ترکیباتی برمی‌خورند که نامأنوس و فراموش شده‌اند. بازجُست معنا و درک مفهوم چنین واژگانی دشوار و حتّی...

يکشنبه، 5 مهر 1394