بهار بهترین و معتدلترین فصل در میان فصول چهارگانه است. هوا در بهار به تدریج گرم میشود و سرما و ترى زمستان تحلیل میرود. مزاج بهار گرم و تر است و گرما و رطوبت براى روشن نگه داشتن چراغ حیات و سلامتى، لازم و ملزوم یکدیگرند.
دفع مواد نامناسب
در فصل زمستان به علت سرماى حاکم، مواد زاید در بدن منجمد شده و باقى میمانند، اما در بهار که هوا ک مکم گرم میشود، این مواد زاید به تدریج ذوب شده و به حرکت در میآیند و به همین خاطر بیمار ىهاى قدیمى دوباره قد علم میکنند. اگر عضوى از بدن ضعیف باشد، مواد زاید به آن حمله کرده و در آن تجمع پیدا میکنند؛ گاهى نیز مواد اضافى به سمت پوست هجوم میآورند تا از آنجا راهى براى خروج بیابند و به همین دلیل بروز دم لها و جو شهاى پوستى در این فصل شدت مییابد؛ بنابراین بنا به توصیه اطباى طب سنتى، قبل از اینکه این مواد اضافى براى بدن مشکلى ایجاد کنند، بهتر است راه خروج آ نها از بدن باز شود. براى خروج مواد اضافى و پاکسازى بدن را ههاى متعددى وجود دارد؛ یکى از مهمترین این راهها، دفع آ نها از طریق مدفوع است؛ پس در کسى که لینت طبع نداشته و دفع مدفوع او به خوبى صورت نمیگیرد و به بیان سادهتر دچار یبوست است، مواد اضافى راه مناسبى براى دفع نداشته و در بدن تجمع مییابند؛ بنابراین برطرف کردن یبوست و مصرف مواد غذایى ملین مانند آلو، تمر هندى، هویج، مویز و انجیر مناسب است. ترکیبات زیر، برطرف کننده یبوست و مناسب برای فصل بهار هستند:
1- سوپ جو با هویج و سبوس گندم و سبزیجات
2- آش ماش با مغز بادام
3- شربت آلو
دستورات غذایى در فصل بهار
پرهیزات غذایى
در بهار باید از مصرف زیاد موارد زیر پرهیز کرد:
1- گوشت به میزان زیاد؛ مصرف زیاد گوشت -مخصوصا گوشت قرمز- باعث افزایش گرمى و ترى در بدن میشود و با توجه به اینکه مزاج فصل بهار هم گرم و تر است، افزایش بیش از حد گرمى و ترى بدن را دچار مشکل میکند.
2- غذاهاى شور و غلیظ؛ بهتر است در فصل بهار از خوردن غذاهاى شور و غلیظ مانند کله پاچه، گوشت گاو، خامه و ماست ترش پرهیز شود. مصرف زیاد آجیل شور نیز که در نوروز مرسوم است، مناسب فصل بهار نیست.
3- بهتر است ادویه جات تند مانند دارچین، فلفل، زنجبیل و ...، کمتر مصرف شوند.
توصیه هاى غذایى
کلمه تلطیف غذا « تلطیف غذا » حکماى طب سنتى عقیده دارند که در فصل بهار باید به ممکن است در ذهن این معنى را ایجاد کند که باید غذایى خورده شود که از آن خون رقیق تولید شود. یا ممکن است کسى با شنیدن این کلمه فکر کند که باید غذاى کمترى مصرف کند؛ درحالی که مقصود از تلطیف غذا، هیچ کدام از این دو معنى نیست زیرا غذاهایى که خون رقیق در بدن تولید میکنند، اغلب طبیعت گرم دارند و مصرف غذاهاى دارای طبیعت گرم در این فصل مناسب نیست؛ بلکه باید غذاهایی با طبیعت مایل به سرد مصرف شود تا هیجان و رقت اخلاط و مواد را تعدیل کند؛ از سوى دیگر درون بدن و دستگاه گوارش گرم شده و به همین خاطر هضم تقویت میشود و بدن به غذاى بیشترى احتیاج دارد؛ به علاوه گرسنگى باعث تحریک بیشتر اخلاط میشود؛ پس ک مکردن مقدار غذا نیز در بهار صحیح نیست؛ اما منظور اطباى سنتى از تلطیف غذا، خوردن غذایی است که هر چند از لحاظ مقدار زیاد است، ولی غذاییت کمى دارد؛ مانند میوه ها و سبزیجات؛ در واقع باید با مصرف مقدار زیاد غذا با غذائیت کم، دستگاه گوارش را فریب داد و سرگرم کرد تا خیال کند که غذاى زیادى مصرف شده ولى در عمل مواد زیادى وارد عروق نشود و به هیجان اخلاط و مواد نیفزاید؛ بدین ترتیب باید به طبیعت فرصت داد که اخلاط اضافه را آماده کرده و از بدن دفع کند. برخی از غذاها و ترکیباتی که مصرف آ نها در فصل بهار توصیه م یشود، به شرح زیر است:
1- آش سبزیجات (گشنیز، شوید، اسفناج، هویج و ...)
2- بورانی اسفناج
3- کاهو با سکنجبین
4- آش یا سوپ جو با روغن زیتون و آبغوره
5- زرده تخم مرغ عسلی
6- گوشت پرندگان، مانند بلدرچین، کبک و جوجه مرغ
7- ما شپلو با خرفه
حمام کردن در بهار
در بهار حمام رفتن در ابتدای روز مفید است. خصوصا این موضوع هر چه به اواخر بهار نزدیک می شویم، اهمیت بیشتری پیدا می کند.علت این است که در اواخر بهار گرما بر خنکی هوا چیره شده و احتیاج بدن به عمل تعریق شروع می شود. ولی این نیاز باید کم کم و با ملایمت تامین شود. که حمام با تحریک غددعرق این کار را انجام می دهد.
توصیه های بهاری امام رضا (علیه السلام )
خصوصیات فصل بهار
فصل بهار روح زمان هاست.اول این فصل ماه ازار(ماه رومی) است،در این ماه شب و روز پاکیزه و معطر است،زمین نرم می شود و غلبه بلغم از میان می رود و خون به هیجان می اید.
غذای ماه ازار(تقریبافروردین) ما چه باید باشد؟
امام رضا (علیه السلام ):در ماه اول بهار(ازار)بیشتر غذائی که مناسب است،عبارتست:ازخوراکی های لطیف از قبیل :گوشت، تخم مرغ نیم برشت،نوشیدن شربت امام رضا (علیه السلام)،پس از انکه ان شربت را با اب خالص تعدیل نموده باشیم.
پرهیزات بهاری
امام رضا (علیه السلام ):در فصل بهار(به خصوص ماه ازار)باید از خوردن پیاز و سیر و ترشی پرهیز کرد.
نکته:وجه مشترک این سه مورد جلوگیری از هیجان خون است،در حالی که در فصل بهار صلاح در هیجان بخشی خون جهت رشد ونمو بدن است.
کارهای بایسته بهاری
امام رضا (علیه السلام ):در فصل بهار(به خصوص ماه ازار)نوشیدن اشیاء مسهل(ملین و نرم کننده شکم)پسندیده است،رگ زدن و حجامت نیز مناسب است.
نکته:اگر چه از طریق فصد و حجامت حجم خون کم می شود،ولی چون فصل بهار فصل خونسازی هست،دوباره خون تازه جایگزین ان خون می شود.
خصوصیات ماه دوم بهار
نیسان(ماه دوم رومی بهار)سی روز است،در این ماه روز بلند می شود،و مزاج فصل قوی می گردد(در تولید و هیجان خون)خون به تحرک در می اید،بادهای شرقی در این ماه می وزد،از غذاهای بریان شده استفاده می شود،و از انچه به سرکه عمل می اید و نیز گوشت های شکارمصرف می شود.
کارهای بایسته اردیبهشت
امام رضا (علیه السلام ):در ماه نیسان،امیزش جنسی و روغن مالی بدن در حمام نیکوست.و نوشیدن اب ناشتا مفید بوده،و بوئیدن گلها و عطریات طبیعی سودمند است.
خصوصیات ماه سوم بهار
ایار(ماه سوم رومی بهار)سی و یک روز است،در این ماه بادها صاف بوده،وان اخرین ماه بهار است.در ان از خوردن غذاهای شور و گوشت های غلیظ از قبیل:کله پاچه،گوشت گاو منع شده ونیز مصرف شیر مفید نیست.
کارهای بایسته ماه خرداد
امام رضا (علیه السلام ):در ماه ایار(خرداد)رفتن به حمام در صبح گاه مفید است،و قبل از غذا به کار گیری اعضای بدن در کارهای سخت پسندیده نیست.
دفع مواد نامناسب
در فصل زمستان به علت سرماى حاکم، مواد زاید در بدن منجمد شده و باقى میمانند، اما در بهار که هوا ک مکم گرم میشود، این مواد زاید به تدریج ذوب شده و به حرکت در میآیند و به همین خاطر بیمار ىهاى قدیمى دوباره قد علم میکنند. اگر عضوى از بدن ضعیف باشد، مواد زاید به آن حمله کرده و در آن تجمع پیدا میکنند؛ گاهى نیز مواد اضافى به سمت پوست هجوم میآورند تا از آنجا راهى براى خروج بیابند و به همین دلیل بروز دم لها و جو شهاى پوستى در این فصل شدت مییابد؛ بنابراین بنا به توصیه اطباى طب سنتى، قبل از اینکه این مواد اضافى براى بدن مشکلى ایجاد کنند، بهتر است راه خروج آ نها از بدن باز شود. براى خروج مواد اضافى و پاکسازى بدن را ههاى متعددى وجود دارد؛ یکى از مهمترین این راهها، دفع آ نها از طریق مدفوع است؛ پس در کسى که لینت طبع نداشته و دفع مدفوع او به خوبى صورت نمیگیرد و به بیان سادهتر دچار یبوست است، مواد اضافى راه مناسبى براى دفع نداشته و در بدن تجمع مییابند؛ بنابراین برطرف کردن یبوست و مصرف مواد غذایى ملین مانند آلو، تمر هندى، هویج، مویز و انجیر مناسب است. ترکیبات زیر، برطرف کننده یبوست و مناسب برای فصل بهار هستند:
1- سوپ جو با هویج و سبوس گندم و سبزیجات
2- آش ماش با مغز بادام
3- شربت آلو
دستورات غذایى در فصل بهار
پرهیزات غذایى
در بهار باید از مصرف زیاد موارد زیر پرهیز کرد:
1- گوشت به میزان زیاد؛ مصرف زیاد گوشت -مخصوصا گوشت قرمز- باعث افزایش گرمى و ترى در بدن میشود و با توجه به اینکه مزاج فصل بهار هم گرم و تر است، افزایش بیش از حد گرمى و ترى بدن را دچار مشکل میکند.
2- غذاهاى شور و غلیظ؛ بهتر است در فصل بهار از خوردن غذاهاى شور و غلیظ مانند کله پاچه، گوشت گاو، خامه و ماست ترش پرهیز شود. مصرف زیاد آجیل شور نیز که در نوروز مرسوم است، مناسب فصل بهار نیست.
3- بهتر است ادویه جات تند مانند دارچین، فلفل، زنجبیل و ...، کمتر مصرف شوند.
توصیه هاى غذایى
کلمه تلطیف غذا « تلطیف غذا » حکماى طب سنتى عقیده دارند که در فصل بهار باید به ممکن است در ذهن این معنى را ایجاد کند که باید غذایى خورده شود که از آن خون رقیق تولید شود. یا ممکن است کسى با شنیدن این کلمه فکر کند که باید غذاى کمترى مصرف کند؛ درحالی که مقصود از تلطیف غذا، هیچ کدام از این دو معنى نیست زیرا غذاهایى که خون رقیق در بدن تولید میکنند، اغلب طبیعت گرم دارند و مصرف غذاهاى دارای طبیعت گرم در این فصل مناسب نیست؛ بلکه باید غذاهایی با طبیعت مایل به سرد مصرف شود تا هیجان و رقت اخلاط و مواد را تعدیل کند؛ از سوى دیگر درون بدن و دستگاه گوارش گرم شده و به همین خاطر هضم تقویت میشود و بدن به غذاى بیشترى احتیاج دارد؛ به علاوه گرسنگى باعث تحریک بیشتر اخلاط میشود؛ پس ک مکردن مقدار غذا نیز در بهار صحیح نیست؛ اما منظور اطباى سنتى از تلطیف غذا، خوردن غذایی است که هر چند از لحاظ مقدار زیاد است، ولی غذاییت کمى دارد؛ مانند میوه ها و سبزیجات؛ در واقع باید با مصرف مقدار زیاد غذا با غذائیت کم، دستگاه گوارش را فریب داد و سرگرم کرد تا خیال کند که غذاى زیادى مصرف شده ولى در عمل مواد زیادى وارد عروق نشود و به هیجان اخلاط و مواد نیفزاید؛ بدین ترتیب باید به طبیعت فرصت داد که اخلاط اضافه را آماده کرده و از بدن دفع کند. برخی از غذاها و ترکیباتی که مصرف آ نها در فصل بهار توصیه م یشود، به شرح زیر است:
1- آش سبزیجات (گشنیز، شوید، اسفناج، هویج و ...)
2- بورانی اسفناج
3- کاهو با سکنجبین
4- آش یا سوپ جو با روغن زیتون و آبغوره
5- زرده تخم مرغ عسلی
6- گوشت پرندگان، مانند بلدرچین، کبک و جوجه مرغ
7- ما شپلو با خرفه
حمام کردن در بهار
در بهار حمام رفتن در ابتدای روز مفید است. خصوصا این موضوع هر چه به اواخر بهار نزدیک می شویم، اهمیت بیشتری پیدا می کند.علت این است که در اواخر بهار گرما بر خنکی هوا چیره شده و احتیاج بدن به عمل تعریق شروع می شود. ولی این نیاز باید کم کم و با ملایمت تامین شود. که حمام با تحریک غددعرق این کار را انجام می دهد.
توصیه های بهاری امام رضا (علیه السلام )
خصوصیات فصل بهار
فصل بهار روح زمان هاست.اول این فصل ماه ازار(ماه رومی) است،در این ماه شب و روز پاکیزه و معطر است،زمین نرم می شود و غلبه بلغم از میان می رود و خون به هیجان می اید.
غذای ماه ازار(تقریبافروردین) ما چه باید باشد؟
امام رضا (علیه السلام ):در ماه اول بهار(ازار)بیشتر غذائی که مناسب است،عبارتست:ازخوراکی های لطیف از قبیل :گوشت، تخم مرغ نیم برشت،نوشیدن شربت امام رضا (علیه السلام)،پس از انکه ان شربت را با اب خالص تعدیل نموده باشیم.
پرهیزات بهاری
امام رضا (علیه السلام ):در فصل بهار(به خصوص ماه ازار)باید از خوردن پیاز و سیر و ترشی پرهیز کرد.
نکته:وجه مشترک این سه مورد جلوگیری از هیجان خون است،در حالی که در فصل بهار صلاح در هیجان بخشی خون جهت رشد ونمو بدن است.
کارهای بایسته بهاری
امام رضا (علیه السلام ):در فصل بهار(به خصوص ماه ازار)نوشیدن اشیاء مسهل(ملین و نرم کننده شکم)پسندیده است،رگ زدن و حجامت نیز مناسب است.
نکته:اگر چه از طریق فصد و حجامت حجم خون کم می شود،ولی چون فصل بهار فصل خونسازی هست،دوباره خون تازه جایگزین ان خون می شود.
خصوصیات ماه دوم بهار
نیسان(ماه دوم رومی بهار)سی روز است،در این ماه روز بلند می شود،و مزاج فصل قوی می گردد(در تولید و هیجان خون)خون به تحرک در می اید،بادهای شرقی در این ماه می وزد،از غذاهای بریان شده استفاده می شود،و از انچه به سرکه عمل می اید و نیز گوشت های شکارمصرف می شود.
کارهای بایسته اردیبهشت
امام رضا (علیه السلام ):در ماه نیسان،امیزش جنسی و روغن مالی بدن در حمام نیکوست.و نوشیدن اب ناشتا مفید بوده،و بوئیدن گلها و عطریات طبیعی سودمند است.
خصوصیات ماه سوم بهار
ایار(ماه سوم رومی بهار)سی و یک روز است،در این ماه بادها صاف بوده،وان اخرین ماه بهار است.در ان از خوردن غذاهای شور و گوشت های غلیظ از قبیل:کله پاچه،گوشت گاو منع شده ونیز مصرف شیر مفید نیست.
کارهای بایسته ماه خرداد
امام رضا (علیه السلام ):در ماه ایار(خرداد)رفتن به حمام در صبح گاه مفید است،و قبل از غذا به کار گیری اعضای بدن در کارهای سخت پسندیده نیست.
نویسنده: کبری خدابخش
پی نوشتها:
1- طب اسلامی در بیان آیت الله تبریزیان - جلد پنجم: درمان تخصصی بیماری ها، با داروهای طبیعی ، ترجمه جلد دوم کتاب دراسه فی طب الرسول المصطفی (ص) ، مولف رضا نظرپور ، مترجم رضا نظرپور ، ناشر کتاب ارمغان طوبی
2- طِبُّ الإمام الرّضا علیه‌السلام یا اَلرّسالَةُ الذّهبیة مشهور به طب الرضا رساله‌ای است که امام رضا(ع) آن را به درخواست مأمون عباسی در باب طب و معالجات بدن نگاشت. سید مرتضی عسکری در تحقیق این کتاب، سند روایت را تأیید میکند.
3- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
