نگرشي بر درگاه‌هاي فراگيري الكترونيكي (2)
نويسنده:رسول زوارقي
به عقيدة برانز نيز درگاه ارائه دهندة خدمات فراگيري الكترونيكي، بايد واجد ويژگي‌هاي زير باشد:
نظام نرم‌افزاري مبتني بر اينترنت يكپارچه براي همة سطوح ارتباطي درون يك دانشگاه؛
يكپارچگي مطلق پيمانه‌هاي فراگيري چندرسانه‌اي؛
دسترسي شخصي به خدمات فراگيري الكترونيكي از طريق اينترنت؛
دسترسي به اطلاعات محرمانة شخصي مانند نتايج امتحان؛
انجام تراكنش‌هاي معتبر مانند ثبت نام براي امتحانات و انجام امتحانات پيوسته (Bruns, Dunkel, and Helden 2003,?)
كريشنامورتي و چان[35] (2005) با توجه به ويژگي‌هاي خاص درگاه‌هاي كتابخانه‌اي چون امكان جستجوي هم‌زمان چندين پايگاه داده كه فاير[36] (2000) آن را "فراجستجو "[37] ، "جستجوي موازي "[38]، "جستجوي پراكنشي "[39]، "يا جستجوي فدرالي "[40] مي‌نامند و پيشنهاد مي‌كنند كه در تهية يك درگاه آموزشي از امكانات و ويژگي‌هاي آنها استفاده شود. بعضي نيز استفاده از درگاه معنايي مبتني بر هستي‌شناسي را پيشنهاد مي‌كنند. يك درگاه معنايي به علت استفاده از هستي‌شناسي ، كيفيت ارتباط ميان ناشر و مشتري را از طريق تحويل اطلاعات قابل پردازش به‌صورت معنايي ، بالا مي‌برد. استفاده از معناشناسي كه درست صورت گرفته باشد، امكان تبادل اطلاعات توصيفي را ميان اعضاي مختلف جامعه ميسر مي‌سازد (Studer, Sure, and Volz 2002). هم‌چنين از آنجا كه استفاده از زبان نشانه‌گذاري فرامتن[41] براي توسعة رابطهاي كاربري پيچيدة به‌كار رفته در فراگيري الكترونيكي، بسيار دشوار است از اين جهت براي رفع مشكل از ديگر نرم‌افزارها مانند "ماكرومديا فلش "[42] و "شوك‌ويو "[43] استفاده مي‌شود.
حال با توضيحات فوق به مراحل خلق يك درگاه جهت فراگيري الكترونيكي پرداخته مي‌شود. مستر (2004) اذعان مي‌كند كه فرآيند خلق يك درگاه جهت ارائة فراگيري الكترونيكي وظيفه‌اي پيچيده است. مراحل اين فرآيند طبق نظر (Gyeviki 2003; Naggy etal 1997; Pinter and Maravic 2003; Maravic and Pinter 2003)عبارتند از:
1. طراحي تصويري: توسعة يك درس جهت ارائه به‌صورت فراگيري الكترونيكي نيازمند يك متخصص طراح تصويري، براي طراحي تمامي محتواي صفحه باشد.
2. توسعة چندرسانه‌اي‌ها: توسعة يك درس جهت ارائه به‌صورت فراگيري الكترونيكي نيازمند مشاركت يك متخصص چندرسانه‌اي‌ها براي خلق عناصر صوتي، تصويري و تصاوير متحرك و ايجاد يكپارچگي در ميان آنها است. امروزه نظام‌هايي چون جاوا امكاناتي براي ايجاد اين يكپارچگي ارائه كردند.
3. توسعة درس‌افزار: اين بخش از فرآيند، خلق عناصري كه نشانگر اطلاعات باشند و فراگيران بتوانند با آن تعامل داشته باشند را در بر مي‌گيرد.
4. طراحي آموزشي: كه در فراگيري الكترونيكي بسيار مهم است.
5. يكپارچگي فناوري: خلق فرآيند فراگيري الكترونيكي نيازمند تركيب چندين نوع فناوري است.
6. مديريت طرح: توسعة يك درس ارائة فراگيري الكترونيكي نيازمند كنترل و آگاهي كامل است.
با توصيفات فوق و نظر "پياژه " كه معتقد است فراگيري فقط زماني رخ مي دهد كه فرد دانش را براي خود و با استفاده از تجربة شخصي خود به دست آورد، مي‌توان به نقش درگاه‌ها در فرآيند فراگيري و آموزش پي برد كه فرصت فراهم‌آوري دانش و تجربه‌آموزي را براي كاربر فراهم مي‌آورد.
به‌طوركلي مي‌توان از دانش به‌دست آمده از كاوش ترافيك خدمتگر وب و الگوهاي دسترسي كاربر به شكل مستقيم براي بازاريابي و مديريت تجارت الكترونيكي، خدمات الكترونيكي، جستجوي الكترونيكي و آموزش الكترونيكي استفاده كرد (Buchner etal 1999). به‌طور كلي تحليل وب متكي بر سه دسته مجموعه اطلاعات است: الگوهاي استفادة گذشته؛ سطح محتواي مشترك (Boley etal 1999)؛ و ساختارهاي پيوندي پيوستة ميان‌حافظه‌اي مربوط به سه مجموعة فرعي در وب‌كاوي (Pirolli, Pitkow, and Rao 1996). اين سه مجموعه عبارتند از:
1. كاوش نحوة استفاده از وب (Masseglia, Poncelet, and Cicchetti 1999).
2. كاوش محتواي وب
3. كاوش ساختار وب.
درگاه‌هاي فراگيري الكترونيكي نيازمند شناخت رفتار كاربر در تارنما و شناخت علايق آنها جهت ارائة خدماتي چون اشاعة گزيدة اطلاعات، آگاهي رساني جاري و يا تبليغات كالاها و خدمات هستند كه براي چنين درگاه‌هايي استفاده از نظامهاي توصيه‌گر و شخصي‌ساز پيشنهاد مي‌شود (Aggarwarl and Yu 2002) كه "Recomender System " و "Information Filtering Techniques " از جملة اين نظام‌ها هستند. هدف اين نظام‌ها ابتدا شناسايي اطلاعات موجود در درگاه و شناخت كاربر و نيازهاي آن به طور نامحسوس از طريق رفتارهاي اوليه‌اي كه در درگاه انجام مي‌دهد و سپس توصية اقلام اطلاعاتي خاص به افراد علاقمند به آنها مي‌باشد (Zuckerman and Albrecht 2001). نظامهاي شخصي‌ساز اين امكانات را به كاربران ارائه مي‌دهند: روش‌هاي تصفية اطلاعات جديد طبق علايق و نيازهاي كاربران (اخبار غير‌مرتبط، تصفيه و حذف مي‌شوند)؛ روش‌هاي سازماندهي اطلاعات (سازماندهي اخبار براساس دسته‌بندي‌هاي خاص يك تارنما). هم‌چنين امكاناتي كه درگاه‌ها از طريق استفاده از نظامهاي شخصي‌ساز مي‌توانند ارائه دهند عبارتند از: پيگيري شخصي علايق كاربر (با استفاده از الگوي مرور كاربر در درگاه)؛ توصية تارنمايي خاص براي افرادي با توانايي‌ها ، نيازها و علايق خاص؛ تبليغات شخصي؛ تعيين موضوعات و مباحث داغ رايج در ميان كاربران درگاه (Aggarwarl and Yu 2002).
البته لازم به ذكر است كه شخصي‌سازي و سفارشي‌سازي موجود در اين بحث بدون تعريف انواع كاربري‌ها براي درگاه مقدور نخواهد بود. دريگاس و كوكياناكيس (2004) سه نوع كاربر براي درگاه تعريف مي‌كنند: مدير، مدير واحد مديريتي عمومي و كاربر غير‌معتبر. افزون بر آن با توجه به استفادة طيف وسيعي از افراد با مسئوليت‌هاي مختلف، استفاده از فيلترهاي خاص براي ورود هر كدام از افراد به بخش خاص خود مفيد و ضروري خواهد بود.
دريگاس، كوكياناكيس و پاپاگراسيمو (2005) مراحل طراحي درگاه مورد نظر خود را اين‌چنين بيان مي‌كنند:
1. جمع‌آوري تمامي اطلاعات لازم بنا به اهداف درگاه
2. دسته‌بندي اين اطلاعات بعد از ارزيابي به منظور به‌دست‌آوردن ديدي روشن از چگونگي سازماندهي و نمايش آن به بهترين نحو ممكن
3. سومين مرحله، مطالعة محتواي الكترونيكي مناسب مي‌باشد. اين مرحله با هدف ارائة صرف اطلاعات جالب و لازم، به جاي اطلاعات زايد، براي كاربران صورت مي‌گيرد.
4. بررسي عميق استانداردها و فناري‌هاي به‌كار رفته در ايجاد درگاه وب (استفاده از "HTML " يا فلش يا خدمات درشت يا ريزنمايي براي افرادي با محدوديت‌هاي بينايي) و استفاده از روش "طراحي براي همه "[55] كاربرپسندي را هم براي افراد معلول و هم افراد معمولي به همراه خواهد داشت.
چائو و همكاران (2006) مراحل طراحي درگاه "نانوپُرت " كه درگاهي علمي مربوط به فناوري نانو بود را، اين‌چنين بيان مي‌كنند: ايجاد مجموعه‌اي از محتواي حوزه‌اي خاص در وب و پشتيباني از جستجوي مدارك و تحليل نتايج جستجو. براي گردآوري مجموعه مدارك خاص در وب از "اسپايدر‌عمودي "[56] استفاده مي‌شود. از يك نمايه‌ساز مدرك[57] نيز جهت ايجاد نمايه‌اي جستجوپذير از مدارك استفاده مي‌شود. اين مراحل به‌صورت پيوسته انجام مي‌شود ولي پايگاه دادة درگاه بايد ماهانه روزآمد شود. اسپايدر عمودي اسپايدرها و متااسپايدرها را در بر مي‌گيرد. براي نمونه در درگاه نانوپورت اسپايدرها، 110 تارنما "NSE " معتبر كه توسط خبرگان رشته معرفي شده‌اند را، به عنوان هستة اصلي اطلاعاتي در نظر مي‌گيرند. متااسپايدرها نيز به سه موتور كاوشگر منتخب "آلتاويستا "، "سيركوس " و "نانواسپات " و هفت پايگاه دادة ثبت اختراع متصل هستند. در هر دورة زماني عبارتي بصورت تصادفي از ميان 590 عبارت مرتبط به "NSE " كه توسط خبرگان معرفي شده‌اند انتخاب و به بخش خدمات جستجو ارسال مي‌شود. "يو آر ال "هاي بازيابي شده به جمع "يو آر ال "ها وارد و توسط اسپايدرها مورد بازديد واقع مي‌شوند سپس همة اين اطلاعات در پايگاه دادة درگاه در "مايكروسافت اس كيو ال سرور "[58] ذخيره شده و توسط نمايه‌ساز مدرك، نمايه‌سازي مي‌شوند (Chau etal 2006).
با توجه به حجم انبوه اطلاعات موجود در درگاه‌هاي علمي، نقشه‌هاي موضوعي استاندارد "ISO/IEC 13250 " با ايجاد چشم‌اندازهاي فراسطح از مفاهيم و روابط متضمن آنها، سازماندهي و راهبري حجم زيادي از اقلام اطلاعاتي را سهولت مي‌بخشد. اين ساختار، متضمن مفاهيم و روابط با هستي‌شناسي‌هاي حوزه يا به‌وسيلة ساير آيين‌هاي الگوسازي چون دسته‌بندي‌هاي موضوعي، رده‌بندي‌ها يا طرحهاي رابطهاي يا شي‌گرا، نمايه‌ها و اصطلاحنامه‌ها مي‌باشد. نقشه‌هاي موضوعي، چنين مسائلي را مطرح مي‌كنند: مسألة فراداده‌ها، ساختار شبكة پيوندها و ساختار دانش حوزه. ايدة ارائة درگاه با استفاده از نقشه‌هاي موضوعي، اين مزايا را در بردارد: يكپارچگي منابع مجزا ولي جاري اطلاعات و دانش در دانشگاه و راهبري كاربرپسندتر و آموزشي‌تر در فضاي اطلاعاتي ايجادي توسط هستي‌شناسي به عنوان هستة اصلي برنامه‌هاي كاربردي نقشه‌هاي موضوعي (Olsevicova 2006).
بنا به كاركرد شبانه‌روزي يك درگاه آموزشي و نيازهاي متنوع كاربران آن، بازنمون اطلاعات درون يك درگاه وب بايد با در نظر گرفتن نيازهاي كاربر در تمامي ساعات شبانه‌روز صورت مي‌گيرد (Drigas, Koukianakis, and Popagerasimous 2005). هم‌چنين جمع‌آوري نيازمندي‌ها نيز بايد مبتني بر درك ويژگي‌هاي مردم‌شناختي كاربران هدف باشد. براي نمونه بايد در نظر داشت كه كاربران جوان، تارنماهاي فلش را بر گرافيك‌هاي رنگي ترجيح مي‌دهند ولي افراد بزرگسال تارنماهاي اطلاع‌محور و مبتني بر محتوا را ترجيح مي‌دهند (Milton 2001).
پس به‌اين ترتيب عناصري كه رعايت آنها جهت استفاده‌پذيري يك نظام ضروري است عبارتند از:
ساخت منطقي معماري اطلاعات (مواردي چون سازماندهي اطلاعات در وب، ارائة پيوندهاي سودمند در مكان‌هاي مناسب)
خوانايي (ويژگي‌هايي چون اندازه، قلم، سبك، رنگ پس زمينه، طولاني بودن جملات)
سهولت راهبري (ميله‌هاي راهبر، منوهاي گزينه‌ها، پيوندهاي روشن، پيش‌گيري از مفقود شدن اطلاعات در وب، دفعات مجبور شدن كاربر به استفاده از گزينة Back)
روزآمدي و تارنماهاي شناخته شده: مواردي چون اعتبار و زمان تهيه و روزآمدسازي
ثبات طرح، طراحي‌ها، قالب‌ها و منوهاي ثابت در هر صفحه
زمان بارگذاري با استفاده از خطوط اتصال اينترنت با سرعت 56 كيلوبايت در ثانيه، نبايد بيش از 10 ثانيه طول بكشد. كه البته لازم به ذكر است زمان برقراري اين ارتباط افزون بر سرعت اتصال به اينترنت به سه عامل: عدم ارتقاي تارنماها با افزايش سرعت ترافيك سيستم، پايين بودن سرعت اتصال خدمتگر وب به اينترنت، پايين بودن سرعت مرورگر وب و رايانة كاربر نيز بستگي دارد.
نگاه و احساس: نگاه به تارنما و احساسي كه بعد از استفاده از آن به‌دست مي‌آيد در تجربة كاربري تأثير مي‌گذارد.
دسترس پذيري براي نابينايان و معلولان (Smuty 2004).
در چكيدة طرحهاي انجام شده در حوزة فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات (تكفا) مي‌توان به اختصاص بخش قابل توجهي از طرح‌ها به تهية درگاه‌ها براي مقاصد مختلف از جمله تجارت الكترونيك، اطلاع‌رساني، دولت الكترونيك و آموزش اشاره كرد. از جملة اين طرح‌ها مي‌توان به طرحهاي نرم‌افزار آموزش فراگيري الكترونيكي، خريد مجلات الكترونيكي، دانشگاه مجازي، ارائة دروس در محيط چندرسانه‌اي در بخش آموزش و فراگيري الكترونيك اشاره كرد. افزون بر آن بايد در نظر داشت كه يكي از كارگروه‌هاي نه‌گانة شوراي عالي فناوري اطلاعات كشور تحت عنوان "فراگيري الكترونيكي " به آموزش الكترونيكي اختصاص يافته است كه اعضاي اين كارگروه مشغول تهية ضوابط، استانداردها، خط‌مشي‌ها و طرحهاي فراگيري الكترونيكي هستند (جهانگرد و همكاران 1384). همان‌طوركه فرج پهلو و بصيري (1385) عنوان مي‌كنند با اينكه گرايش به درگاه‌هاي دولتي از سال 1381 در ايران معمول شده است و بسياري از مؤسسات و وزارتخانه‌ها با هدف اطلاع‌رساني و ارائة خدمات به ايجاد تارنماهايي مبادرت كرده‌اند، اما به نظر مي‌رسد آنچه تاكنون صورت گرفته است بيشتر با تكيه بر ارائة اطلاعات بوده است تا ارائة خدمات، كه اين نكته در مورد درگاه‌هاي آموزشي نيز صادق است. سازمان‌هاي دولتي مختلفي نظير دفتر هيئت دولت، مركز فناوري اطلاعات رياست جمهوري، دبيرخانة شوراي اطلاع‌رساني، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، مطالعات مختلف و اقداماتي در زمينة دولت الكترونيك و درگاه‌ها انجام داده‌اند. چندي است شوراي عالي اطلاع‌رساني به عنوان نهادي سياستگذار در برخي حوزه‌هاي مربوط به "ICT " كشور، با معرفي طرح "تسما " خواستار تمركز بخشيدن به حركت‌هاي ناهماهنگ در برخي حوزه‌ها، از جمله آموزش الكترونيكي و در قالب كارگروهي شده است. يكي از راهبردهاي كليدي طرح تسما، توسعة منابع انساني در بخش‌ها و سطوح گوناگون در ميان مخاطبين مختلف اعم از دانش‌آموزان، دانشجويان، متخصصين فناوري اطلاعات و ارتباطات و نيز شاغلين در سازمان‌ها و نهادهاي دولتي است. با اين رويكرد در سال‌هاي گذشتة، طي تنظيم موافقت‌نامه‌هاي فناوري اطلاعات در سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، نزديك به يك چهارم از اعتبارات موجود در تبصرة 13 قانون بودجة كل كشور، به امر تقويت و توسعة مهارت‌ها و سواد رقومي منابع انساني در وزارتخانه‌هاي آموزش و پرورش، علوم، بهداشت، كار و امور اجتماعي و غيره تخصيص يافته است. از جمله وظايف اين طرح مي‌توان به تبيين و تدوين خط‌مشي‌‌هاي آموزش الكترونيكي، شناسايي و تعريف برنامه‌هاي پژوهشي و طرحهاي كاربردي، تعيين استانداردها و شاخص‌هاي آموزش الكترونيكي، شناسايي و معرفي الگوهاي آموزشي مهارتي موفق، نظارت فني بر حسن انجام كار طرحهاي "ICT " دستگاه‌هاي اجرايي در امر آموزشي كشور و نشر و ترويج نتايج طرحهاي موفق در سطح ملي اشاره كرد.
هم‌چنين بررسي ميزان استفاده از عبارت‌هاي پرتال و درگاه در تارنماهاي ايراني با پسوند ".ir " نشان داد كه جستجوي پرتال يا درگاه (پرتال OR درگاه) در عنوان تارنماهاي ايراني 16900 مورد نتيجه را دربرداشت و اين ميزان براي ظاهر شدن در تمام بخش‌هاي صفحه (عنوان، "يو آر ال " و متن صفحه) 41500 مورد ، در تارنماهاي دانشگاهي ايران با پسوند ".ac.ir " 1280 مورد و در تارنماهاي سازماني ايران با پسوند ".org.ir " 518 مورد بود. حال اگر ميزان استفاده از اين عبارت‌ها را نشانگر رواج و گسترش اين مفاهيم بدانيم مي‌توان به گسترش تدريجي استفاده از مفهوم درگاه در حوزه‌هاي آموزشي و تجاري ايران پي برد.
همان‌طور كه در طول مقاله بيان شد فناوري اطلاعات و ارتباطات به هم وابسته‌اند: به طوري‌كه اطلاعات ماشين كار تلقي مي‌شود و ارتباطات محصول آن است و درگاه‌ها به عنوان يكي از فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي مبتني بر وب‌جهان‌گستر، واجد هر دو كاركرد اطلاعاتي و ارتباطي است و آموزش نوين نيز كه با شعارهايي چون فراگيري فعال ، مشاركتي و ساختار‌گرايانه به‌وجود آمده است تنها با درگاه‌هايي كه با هدف ارائة آموزش الكترونيكي به‌وجود آمده‌اند محقق خواهند شد. همان‌طور كه مجيدي (1385) هم سو با ساير صاحب‌نظران غربي معتقد است فناوري اطلاعات و ارتباطات ابزار نيست، روش هم نيست، اما تمامي اينها را به نوعي حمايت مي‌كند. كلية علوم آرام آرام به محدودة بستر فناوري اطلاعات و ارتباطات وارد مي‌شوند و مسائل خود را در محدودة آن طرح و تبيين مي‌كنند. به همين دليل است كه شاهد واژه‌هايي نظير "e-Learning "، "e-commerce "، "e-healthing "، "e-government " و نظاير آن هستيم. اين واژه‌هاي تركيبي ، گوياي اين مسأله هستند كه نوع جديدي از آموزش، دولت، بهداشت، تجارت و غيره در حال شكل‌گيري‌اند. اينها نه تنها شيوة كاري جديدي هستند بلكه علوم جديدي نيز هستند كه نظريات و مفاهيم علمي جديدي در آنها مطرح مي‌شود. تفكيك بين علم آموزش و علم آموزش الكترونيك فقط به دليل نشان دادن تفاوت‌هايي است كه در علم جديد در حال شكل‌گيري با علم سابق وجود دارد و به تدريج كه دامنة نظريات و كاربردهاي علم جديد وسعت يابد به‌طور قطع كلية زمينه‌هاي علم آموزش در علم آموزش الكترونيكي پوشش داده خواهد شد و علم آموزش الكترونيكي به علم آموزش تغيير نام خواهد داد. البته اين علم آموزش، آن علمي نخواهد بود كه در كتاب‌هاي آن فصلي براي آموزش الكترونيكي اختصاص داده شود، بلكه آموزش الكترونيكي در تمام گسترة آن علم نفوذ كرده است و حتي به جرأت مي‌توان گفت كه به عنوان مبناي اجرايي، كاربردي و عملياتي آن علم محسوب مي‌شود. به عبارت ديگر نظريات مطرح در علم جديد به كلية ابعاد علم اوليه داخل شده و آنها را تحت تأثير قرار مي‌دهد. براساس اين برداشت مي توان "فاوا " را بستري نظري، نظام‌مند و ابزاري براي درك مفاهيم و بنيان‌هاي نظري، سازماندهي، كنترل و هدايت راهبردهاي نظامهاي خرد و كلان بهره‌مند از به‌كارگيري نظامهاي رايانه‌اي اطلاعاتي و ارتباطي تعريف كرد (مجيدي 1385).
ارسالي از طرف کاربر محترم : samsam
نظام نرم‌افزاري مبتني بر اينترنت يكپارچه براي همة سطوح ارتباطي درون يك دانشگاه؛
يكپارچگي مطلق پيمانه‌هاي فراگيري چندرسانه‌اي؛
دسترسي شخصي به خدمات فراگيري الكترونيكي از طريق اينترنت؛
دسترسي به اطلاعات محرمانة شخصي مانند نتايج امتحان؛
انجام تراكنش‌هاي معتبر مانند ثبت نام براي امتحانات و انجام امتحانات پيوسته (Bruns, Dunkel, and Helden 2003,?)
كريشنامورتي و چان[35] (2005) با توجه به ويژگي‌هاي خاص درگاه‌هاي كتابخانه‌اي چون امكان جستجوي هم‌زمان چندين پايگاه داده كه فاير[36] (2000) آن را "فراجستجو "[37] ، "جستجوي موازي "[38]، "جستجوي پراكنشي "[39]، "يا جستجوي فدرالي "[40] مي‌نامند و پيشنهاد مي‌كنند كه در تهية يك درگاه آموزشي از امكانات و ويژگي‌هاي آنها استفاده شود. بعضي نيز استفاده از درگاه معنايي مبتني بر هستي‌شناسي را پيشنهاد مي‌كنند. يك درگاه معنايي به علت استفاده از هستي‌شناسي ، كيفيت ارتباط ميان ناشر و مشتري را از طريق تحويل اطلاعات قابل پردازش به‌صورت معنايي ، بالا مي‌برد. استفاده از معناشناسي كه درست صورت گرفته باشد، امكان تبادل اطلاعات توصيفي را ميان اعضاي مختلف جامعه ميسر مي‌سازد (Studer, Sure, and Volz 2002). هم‌چنين از آنجا كه استفاده از زبان نشانه‌گذاري فرامتن[41] براي توسعة رابطهاي كاربري پيچيدة به‌كار رفته در فراگيري الكترونيكي، بسيار دشوار است از اين جهت براي رفع مشكل از ديگر نرم‌افزارها مانند "ماكرومديا فلش "[42] و "شوك‌ويو "[43] استفاده مي‌شود.
حال با توضيحات فوق به مراحل خلق يك درگاه جهت فراگيري الكترونيكي پرداخته مي‌شود. مستر (2004) اذعان مي‌كند كه فرآيند خلق يك درگاه جهت ارائة فراگيري الكترونيكي وظيفه‌اي پيچيده است. مراحل اين فرآيند طبق نظر (Gyeviki 2003; Naggy etal 1997; Pinter and Maravic 2003; Maravic and Pinter 2003)عبارتند از:
1. طراحي تصويري: توسعة يك درس جهت ارائه به‌صورت فراگيري الكترونيكي نيازمند يك متخصص طراح تصويري، براي طراحي تمامي محتواي صفحه باشد.
2. توسعة چندرسانه‌اي‌ها: توسعة يك درس جهت ارائه به‌صورت فراگيري الكترونيكي نيازمند مشاركت يك متخصص چندرسانه‌اي‌ها براي خلق عناصر صوتي، تصويري و تصاوير متحرك و ايجاد يكپارچگي در ميان آنها است. امروزه نظام‌هايي چون جاوا امكاناتي براي ايجاد اين يكپارچگي ارائه كردند.
3. توسعة درس‌افزار: اين بخش از فرآيند، خلق عناصري كه نشانگر اطلاعات باشند و فراگيران بتوانند با آن تعامل داشته باشند را در بر مي‌گيرد.
4. طراحي آموزشي: كه در فراگيري الكترونيكي بسيار مهم است.
5. يكپارچگي فناوري: خلق فرآيند فراگيري الكترونيكي نيازمند تركيب چندين نوع فناوري است.
6. مديريت طرح: توسعة يك درس ارائة فراگيري الكترونيكي نيازمند كنترل و آگاهي كامل است.
با توصيفات فوق و نظر "پياژه " كه معتقد است فراگيري فقط زماني رخ مي دهد كه فرد دانش را براي خود و با استفاده از تجربة شخصي خود به دست آورد، مي‌توان به نقش درگاه‌ها در فرآيند فراگيري و آموزش پي برد كه فرصت فراهم‌آوري دانش و تجربه‌آموزي را براي كاربر فراهم مي‌آورد.
5. پشتيباني مالي از درگاه‌هاي آموزشي
6. شخصي‌سازي و سفارشي‌سازي درگاه‌هاي آموزشي
به‌طوركلي مي‌توان از دانش به‌دست آمده از كاوش ترافيك خدمتگر وب و الگوهاي دسترسي كاربر به شكل مستقيم براي بازاريابي و مديريت تجارت الكترونيكي، خدمات الكترونيكي، جستجوي الكترونيكي و آموزش الكترونيكي استفاده كرد (Buchner etal 1999). به‌طور كلي تحليل وب متكي بر سه دسته مجموعه اطلاعات است: الگوهاي استفادة گذشته؛ سطح محتواي مشترك (Boley etal 1999)؛ و ساختارهاي پيوندي پيوستة ميان‌حافظه‌اي مربوط به سه مجموعة فرعي در وب‌كاوي (Pirolli, Pitkow, and Rao 1996). اين سه مجموعه عبارتند از:
1. كاوش نحوة استفاده از وب (Masseglia, Poncelet, and Cicchetti 1999).
2. كاوش محتواي وب
3. كاوش ساختار وب.
درگاه‌هاي فراگيري الكترونيكي نيازمند شناخت رفتار كاربر در تارنما و شناخت علايق آنها جهت ارائة خدماتي چون اشاعة گزيدة اطلاعات، آگاهي رساني جاري و يا تبليغات كالاها و خدمات هستند كه براي چنين درگاه‌هايي استفاده از نظامهاي توصيه‌گر و شخصي‌ساز پيشنهاد مي‌شود (Aggarwarl and Yu 2002) كه "Recomender System " و "Information Filtering Techniques " از جملة اين نظام‌ها هستند. هدف اين نظام‌ها ابتدا شناسايي اطلاعات موجود در درگاه و شناخت كاربر و نيازهاي آن به طور نامحسوس از طريق رفتارهاي اوليه‌اي كه در درگاه انجام مي‌دهد و سپس توصية اقلام اطلاعاتي خاص به افراد علاقمند به آنها مي‌باشد (Zuckerman and Albrecht 2001). نظامهاي شخصي‌ساز اين امكانات را به كاربران ارائه مي‌دهند: روش‌هاي تصفية اطلاعات جديد طبق علايق و نيازهاي كاربران (اخبار غير‌مرتبط، تصفيه و حذف مي‌شوند)؛ روش‌هاي سازماندهي اطلاعات (سازماندهي اخبار براساس دسته‌بندي‌هاي خاص يك تارنما). هم‌چنين امكاناتي كه درگاه‌ها از طريق استفاده از نظامهاي شخصي‌ساز مي‌توانند ارائه دهند عبارتند از: پيگيري شخصي علايق كاربر (با استفاده از الگوي مرور كاربر در درگاه)؛ توصية تارنمايي خاص براي افرادي با توانايي‌ها ، نيازها و علايق خاص؛ تبليغات شخصي؛ تعيين موضوعات و مباحث داغ رايج در ميان كاربران درگاه (Aggarwarl and Yu 2002).
البته لازم به ذكر است كه شخصي‌سازي و سفارشي‌سازي موجود در اين بحث بدون تعريف انواع كاربري‌ها براي درگاه مقدور نخواهد بود. دريگاس و كوكياناكيس (2004) سه نوع كاربر براي درگاه تعريف مي‌كنند: مدير، مدير واحد مديريتي عمومي و كاربر غير‌معتبر. افزون بر آن با توجه به استفادة طيف وسيعي از افراد با مسئوليت‌هاي مختلف، استفاده از فيلترهاي خاص براي ورود هر كدام از افراد به بخش خاص خود مفيد و ضروري خواهد بود.
7. ارزيابي درگاه‌هاي آموزشي
8. مراحل و نكات مهم در توسعة درگاه‌هاي آموزشي
دريگاس، كوكياناكيس و پاپاگراسيمو (2005) مراحل طراحي درگاه مورد نظر خود را اين‌چنين بيان مي‌كنند:
1. جمع‌آوري تمامي اطلاعات لازم بنا به اهداف درگاه
2. دسته‌بندي اين اطلاعات بعد از ارزيابي به منظور به‌دست‌آوردن ديدي روشن از چگونگي سازماندهي و نمايش آن به بهترين نحو ممكن
3. سومين مرحله، مطالعة محتواي الكترونيكي مناسب مي‌باشد. اين مرحله با هدف ارائة صرف اطلاعات جالب و لازم، به جاي اطلاعات زايد، براي كاربران صورت مي‌گيرد.
4. بررسي عميق استانداردها و فناري‌هاي به‌كار رفته در ايجاد درگاه وب (استفاده از "HTML " يا فلش يا خدمات درشت يا ريزنمايي براي افرادي با محدوديت‌هاي بينايي) و استفاده از روش "طراحي براي همه "[55] كاربرپسندي را هم براي افراد معلول و هم افراد معمولي به همراه خواهد داشت.
چائو و همكاران (2006) مراحل طراحي درگاه "نانوپُرت " كه درگاهي علمي مربوط به فناوري نانو بود را، اين‌چنين بيان مي‌كنند: ايجاد مجموعه‌اي از محتواي حوزه‌اي خاص در وب و پشتيباني از جستجوي مدارك و تحليل نتايج جستجو. براي گردآوري مجموعه مدارك خاص در وب از "اسپايدر‌عمودي "[56] استفاده مي‌شود. از يك نمايه‌ساز مدرك[57] نيز جهت ايجاد نمايه‌اي جستجوپذير از مدارك استفاده مي‌شود. اين مراحل به‌صورت پيوسته انجام مي‌شود ولي پايگاه دادة درگاه بايد ماهانه روزآمد شود. اسپايدر عمودي اسپايدرها و متااسپايدرها را در بر مي‌گيرد. براي نمونه در درگاه نانوپورت اسپايدرها، 110 تارنما "NSE " معتبر كه توسط خبرگان رشته معرفي شده‌اند را، به عنوان هستة اصلي اطلاعاتي در نظر مي‌گيرند. متااسپايدرها نيز به سه موتور كاوشگر منتخب "آلتاويستا "، "سيركوس " و "نانواسپات " و هفت پايگاه دادة ثبت اختراع متصل هستند. در هر دورة زماني عبارتي بصورت تصادفي از ميان 590 عبارت مرتبط به "NSE " كه توسط خبرگان معرفي شده‌اند انتخاب و به بخش خدمات جستجو ارسال مي‌شود. "يو آر ال "هاي بازيابي شده به جمع "يو آر ال "ها وارد و توسط اسپايدرها مورد بازديد واقع مي‌شوند سپس همة اين اطلاعات در پايگاه دادة درگاه در "مايكروسافت اس كيو ال سرور "[58] ذخيره شده و توسط نمايه‌ساز مدرك، نمايه‌سازي مي‌شوند (Chau etal 2006).
با توجه به حجم انبوه اطلاعات موجود در درگاه‌هاي علمي، نقشه‌هاي موضوعي استاندارد "ISO/IEC 13250 " با ايجاد چشم‌اندازهاي فراسطح از مفاهيم و روابط متضمن آنها، سازماندهي و راهبري حجم زيادي از اقلام اطلاعاتي را سهولت مي‌بخشد. اين ساختار، متضمن مفاهيم و روابط با هستي‌شناسي‌هاي حوزه يا به‌وسيلة ساير آيين‌هاي الگوسازي چون دسته‌بندي‌هاي موضوعي، رده‌بندي‌ها يا طرحهاي رابطهاي يا شي‌گرا، نمايه‌ها و اصطلاحنامه‌ها مي‌باشد. نقشه‌هاي موضوعي، چنين مسائلي را مطرح مي‌كنند: مسألة فراداده‌ها، ساختار شبكة پيوندها و ساختار دانش حوزه. ايدة ارائة درگاه با استفاده از نقشه‌هاي موضوعي، اين مزايا را در بردارد: يكپارچگي منابع مجزا ولي جاري اطلاعات و دانش در دانشگاه و راهبري كاربرپسندتر و آموزشي‌تر در فضاي اطلاعاتي ايجادي توسط هستي‌شناسي به عنوان هستة اصلي برنامه‌هاي كاربردي نقشه‌هاي موضوعي (Olsevicova 2006).
بنا به كاركرد شبانه‌روزي يك درگاه آموزشي و نيازهاي متنوع كاربران آن، بازنمون اطلاعات درون يك درگاه وب بايد با در نظر گرفتن نيازهاي كاربر در تمامي ساعات شبانه‌روز صورت مي‌گيرد (Drigas, Koukianakis, and Popagerasimous 2005). هم‌چنين جمع‌آوري نيازمندي‌ها نيز بايد مبتني بر درك ويژگي‌هاي مردم‌شناختي كاربران هدف باشد. براي نمونه بايد در نظر داشت كه كاربران جوان، تارنماهاي فلش را بر گرافيك‌هاي رنگي ترجيح مي‌دهند ولي افراد بزرگسال تارنماهاي اطلاع‌محور و مبتني بر محتوا را ترجيح مي‌دهند (Milton 2001).
پس به‌اين ترتيب عناصري كه رعايت آنها جهت استفاده‌پذيري يك نظام ضروري است عبارتند از:
ساخت منطقي معماري اطلاعات (مواردي چون سازماندهي اطلاعات در وب، ارائة پيوندهاي سودمند در مكان‌هاي مناسب)
خوانايي (ويژگي‌هايي چون اندازه، قلم، سبك، رنگ پس زمينه، طولاني بودن جملات)
سهولت راهبري (ميله‌هاي راهبر، منوهاي گزينه‌ها، پيوندهاي روشن، پيش‌گيري از مفقود شدن اطلاعات در وب، دفعات مجبور شدن كاربر به استفاده از گزينة Back)
روزآمدي و تارنماهاي شناخته شده: مواردي چون اعتبار و زمان تهيه و روزآمدسازي
ثبات طرح، طراحي‌ها، قالب‌ها و منوهاي ثابت در هر صفحه
زمان بارگذاري با استفاده از خطوط اتصال اينترنت با سرعت 56 كيلوبايت در ثانيه، نبايد بيش از 10 ثانيه طول بكشد. كه البته لازم به ذكر است زمان برقراري اين ارتباط افزون بر سرعت اتصال به اينترنت به سه عامل: عدم ارتقاي تارنماها با افزايش سرعت ترافيك سيستم، پايين بودن سرعت اتصال خدمتگر وب به اينترنت، پايين بودن سرعت مرورگر وب و رايانة كاربر نيز بستگي دارد.
نگاه و احساس: نگاه به تارنما و احساسي كه بعد از استفاده از آن به‌دست مي‌آيد در تجربة كاربري تأثير مي‌گذارد.
دسترس پذيري براي نابينايان و معلولان (Smuty 2004).
9. درگاه‌هاي آموزشي؛ چشم انداز ايران و جهان
در چكيدة طرحهاي انجام شده در حوزة فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات (تكفا) مي‌توان به اختصاص بخش قابل توجهي از طرح‌ها به تهية درگاه‌ها براي مقاصد مختلف از جمله تجارت الكترونيك، اطلاع‌رساني، دولت الكترونيك و آموزش اشاره كرد. از جملة اين طرح‌ها مي‌توان به طرحهاي نرم‌افزار آموزش فراگيري الكترونيكي، خريد مجلات الكترونيكي، دانشگاه مجازي، ارائة دروس در محيط چندرسانه‌اي در بخش آموزش و فراگيري الكترونيك اشاره كرد. افزون بر آن بايد در نظر داشت كه يكي از كارگروه‌هاي نه‌گانة شوراي عالي فناوري اطلاعات كشور تحت عنوان "فراگيري الكترونيكي " به آموزش الكترونيكي اختصاص يافته است كه اعضاي اين كارگروه مشغول تهية ضوابط، استانداردها، خط‌مشي‌ها و طرحهاي فراگيري الكترونيكي هستند (جهانگرد و همكاران 1384). همان‌طوركه فرج پهلو و بصيري (1385) عنوان مي‌كنند با اينكه گرايش به درگاه‌هاي دولتي از سال 1381 در ايران معمول شده است و بسياري از مؤسسات و وزارتخانه‌ها با هدف اطلاع‌رساني و ارائة خدمات به ايجاد تارنماهايي مبادرت كرده‌اند، اما به نظر مي‌رسد آنچه تاكنون صورت گرفته است بيشتر با تكيه بر ارائة اطلاعات بوده است تا ارائة خدمات، كه اين نكته در مورد درگاه‌هاي آموزشي نيز صادق است. سازمان‌هاي دولتي مختلفي نظير دفتر هيئت دولت، مركز فناوري اطلاعات رياست جمهوري، دبيرخانة شوراي اطلاع‌رساني، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، مطالعات مختلف و اقداماتي در زمينة دولت الكترونيك و درگاه‌ها انجام داده‌اند. چندي است شوراي عالي اطلاع‌رساني به عنوان نهادي سياستگذار در برخي حوزه‌هاي مربوط به "ICT " كشور، با معرفي طرح "تسما " خواستار تمركز بخشيدن به حركت‌هاي ناهماهنگ در برخي حوزه‌ها، از جمله آموزش الكترونيكي و در قالب كارگروهي شده است. يكي از راهبردهاي كليدي طرح تسما، توسعة منابع انساني در بخش‌ها و سطوح گوناگون در ميان مخاطبين مختلف اعم از دانش‌آموزان، دانشجويان، متخصصين فناوري اطلاعات و ارتباطات و نيز شاغلين در سازمان‌ها و نهادهاي دولتي است. با اين رويكرد در سال‌هاي گذشتة، طي تنظيم موافقت‌نامه‌هاي فناوري اطلاعات در سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، نزديك به يك چهارم از اعتبارات موجود در تبصرة 13 قانون بودجة كل كشور، به امر تقويت و توسعة مهارت‌ها و سواد رقومي منابع انساني در وزارتخانه‌هاي آموزش و پرورش، علوم، بهداشت، كار و امور اجتماعي و غيره تخصيص يافته است. از جمله وظايف اين طرح مي‌توان به تبيين و تدوين خط‌مشي‌‌هاي آموزش الكترونيكي، شناسايي و تعريف برنامه‌هاي پژوهشي و طرحهاي كاربردي، تعيين استانداردها و شاخص‌هاي آموزش الكترونيكي، شناسايي و معرفي الگوهاي آموزشي مهارتي موفق، نظارت فني بر حسن انجام كار طرحهاي "ICT " دستگاه‌هاي اجرايي در امر آموزشي كشور و نشر و ترويج نتايج طرحهاي موفق در سطح ملي اشاره كرد.
هم‌چنين بررسي ميزان استفاده از عبارت‌هاي پرتال و درگاه در تارنماهاي ايراني با پسوند ".ir " نشان داد كه جستجوي پرتال يا درگاه (پرتال OR درگاه) در عنوان تارنماهاي ايراني 16900 مورد نتيجه را دربرداشت و اين ميزان براي ظاهر شدن در تمام بخش‌هاي صفحه (عنوان، "يو آر ال " و متن صفحه) 41500 مورد ، در تارنماهاي دانشگاهي ايران با پسوند ".ac.ir " 1280 مورد و در تارنماهاي سازماني ايران با پسوند ".org.ir " 518 مورد بود. حال اگر ميزان استفاده از اين عبارت‌ها را نشانگر رواج و گسترش اين مفاهيم بدانيم مي‌توان به گسترش تدريجي استفاده از مفهوم درگاه در حوزه‌هاي آموزشي و تجاري ايران پي برد.
10. نتيجه گيري
همان‌طور كه در طول مقاله بيان شد فناوري اطلاعات و ارتباطات به هم وابسته‌اند: به طوري‌كه اطلاعات ماشين كار تلقي مي‌شود و ارتباطات محصول آن است و درگاه‌ها به عنوان يكي از فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي مبتني بر وب‌جهان‌گستر، واجد هر دو كاركرد اطلاعاتي و ارتباطي است و آموزش نوين نيز كه با شعارهايي چون فراگيري فعال ، مشاركتي و ساختار‌گرايانه به‌وجود آمده است تنها با درگاه‌هايي كه با هدف ارائة آموزش الكترونيكي به‌وجود آمده‌اند محقق خواهند شد. همان‌طور كه مجيدي (1385) هم سو با ساير صاحب‌نظران غربي معتقد است فناوري اطلاعات و ارتباطات ابزار نيست، روش هم نيست، اما تمامي اينها را به نوعي حمايت مي‌كند. كلية علوم آرام آرام به محدودة بستر فناوري اطلاعات و ارتباطات وارد مي‌شوند و مسائل خود را در محدودة آن طرح و تبيين مي‌كنند. به همين دليل است كه شاهد واژه‌هايي نظير "e-Learning "، "e-commerce "، "e-healthing "، "e-government " و نظاير آن هستيم. اين واژه‌هاي تركيبي ، گوياي اين مسأله هستند كه نوع جديدي از آموزش، دولت، بهداشت، تجارت و غيره در حال شكل‌گيري‌اند. اينها نه تنها شيوة كاري جديدي هستند بلكه علوم جديدي نيز هستند كه نظريات و مفاهيم علمي جديدي در آنها مطرح مي‌شود. تفكيك بين علم آموزش و علم آموزش الكترونيك فقط به دليل نشان دادن تفاوت‌هايي است كه در علم جديد در حال شكل‌گيري با علم سابق وجود دارد و به تدريج كه دامنة نظريات و كاربردهاي علم جديد وسعت يابد به‌طور قطع كلية زمينه‌هاي علم آموزش در علم آموزش الكترونيكي پوشش داده خواهد شد و علم آموزش الكترونيكي به علم آموزش تغيير نام خواهد داد. البته اين علم آموزش، آن علمي نخواهد بود كه در كتاب‌هاي آن فصلي براي آموزش الكترونيكي اختصاص داده شود، بلكه آموزش الكترونيكي در تمام گسترة آن علم نفوذ كرده است و حتي به جرأت مي‌توان گفت كه به عنوان مبناي اجرايي، كاربردي و عملياتي آن علم محسوب مي‌شود. به عبارت ديگر نظريات مطرح در علم جديد به كلية ابعاد علم اوليه داخل شده و آنها را تحت تأثير قرار مي‌دهد. براساس اين برداشت مي توان "فاوا " را بستري نظري، نظام‌مند و ابزاري براي درك مفاهيم و بنيان‌هاي نظري، سازماندهي، كنترل و هدايت راهبردهاي نظامهاي خرد و كلان بهره‌مند از به‌كارگيري نظامهاي رايانه‌اي اطلاعاتي و ارتباطي تعريف كرد (مجيدي 1385).
پي نوشت ها :
[35] . Krishnamurthy and Chan
[36] . Fyer
[37]. Meta Search
[38]. Parallel Search
[39]. Broadcast
[40]. Federated
[41]. DHTML
[42]. Macromedia Flash
[43]. Shokwave
[44]. Liking
[45]. Joy
[46]. Pride
[47]. Empathy
[48]. Adequacy
[49] . Venkatesh
[50]. Discovery
[51]. Exploration
[52]. Cooperative Inquiry
[53]. Druin
[54]. Bonded
[55]. Design for all
[56]. Vertical Spider
[57]. Document Indexer
[58]. SQL Server
[59]. افضل نيا (1384) دنياي امروز را روستاي قشنگ نو مي نامد كه تركيبي از مفهوم "دهكدة جهاني " مارشال مك لوهان و "دنياي قشنگ نو " آلدوس هاكسلي است.
[60]. Ivan Illich
ارسالي از طرف کاربر محترم : samsam
