خودکامگي حاکم
حکومت شاهانه ايران يکي از مستبدترين حکومتهاي جهان است. پادشاه در اعمال و افعال خود جز اراده و مشيت شخصي خود هيچ گونه اصول و قاعده اي را نمي شناسند و شايد تنها در داخله کشور در امور مذهبي اختيارات او اندکي محدود باشد. حيات و ممات و دارايي تمام اهل مملکت بدون استثنا کاملاً در يد قدرت اوست.
کورني لوبدوين، جهانگرد هندي(قرن هجدهم)
دلال گري
گمان نمي کنم هيچ يک از ملتهاي روي زمين به اندازه ملت ايران صلاحيت دلالي داشته باشند. چون دلال بايد زرنگ، موقع شناس، خوش صحبت، متملق، پرحوصله و قدري روان شناس باشد. تمام اين صفات در ايرانيان به خصوص در اصفهانيها و شيرازيها جمع شده است، به طوري که گويي اهالي اين دو شهر همه دلال آفريده شده اند. همه ايرانيان فروشنده هستند يا هر چه را که دارند، به گرو مي گذارند.
ادوارد پولاک
پيچيدگي روحي
در نتيجه تاريخ طولاني و دگرگوني هاي اخير، ايرانيان پاره اي منش هاي عاطفي توأم با احساس حقارت و ناامني را همراه با انگيزه هاي تلافي جويانه و دفاعي آن کسب کرده اند که در اثر کتمان و تضعيف، روحيه آنان پيچيده تر شده است.
دکتر ميلسپو، اقتصاددان آمريکايي(1943)
حکومت ايران
حکومت ايران، رژيم پادشاهي بر پايه استبداد مطلق است. اين حکومت نه با نيروي واسطه اي تعديل مي شود و نه نيروي کشوري يا لشکري ديگري مانند علما وجود دارد که جلوي زياده روي هاي آن را بگيرد. سعدي مي گويد:
خلاف رأي سلطان، رأي جستن
به خون خويش بايد دست شستن
اگر او روز را گويد: شب است اين
ببايد گفت: آنک ماه و پروين!
ژي.ام.تانکواني
وام گيري
مي توان گفت همه افراد اين ملت شغل دلالي را يک بار هم که شده، امتحان کرده اند و آن را مطابق ذوق و سليقه خود مي دانند. بدين ترتيب همه آماده اند پول قرض داده يا بگيرند. شاه به دولت قرض مي دهد؛ شخصيت هاي بزرگ به افراد پايين، بازرگانان به شخصيت هاي بزرگ، نوکر به ارباب، ارباب به نوکر، سرباز به افسر، افسر به سرباز پول قرض مي دهد. بازاريان نادرست، با يک دست قرض مي دهند و با دست ديگر قرض مي گيرند.
ادوارد ياکوب پولاک
قدرت حاکم
وسعت قدرت بي پايان يک پادشاه را در ايران، به بهترين وجه به تصوير مي کشد. از دوره شاه عباس و پس از نابودي قدرت قزلباشان، اراده شاه در ايران، قانون مطلق و حتي برتر و بالاتر از قانون است. خواست و اراده وي، گاهي امر و نهي مذهبي را هم ناديده مي گيرد و رأي ملوکانه هر وقت اقتضا کند، جان و مال هر رعيتي را مي تواند از او بگيرد و بخش ناچيزي از اختيارات خود را به وزير يا حاکمان ايالات تفويض کند. در پايتخت تنها اوست که مي تواند کسي را به دست مرگ بسپارد و يا احکام مرگي را که در بخشهاي ديگر کشور از سوي شاهزادگان يا خانها صادر مي شود، بايد پيش از اجرا تأييد کند. در تهران هر دعواي جنايي مستقيماً نزد شاه برده مي شود و بر مبناي قانون قصاص، خيلي سخت و سريع، قضاوت انجام و رأي صادر مي شود. وزيران جز در مسائل متنازع فيه از چيزهاي ديگر خبر ندارند. هرکس از دعواي خود شخصاً دفاع مي کند و کسي که بتواند بلندتر داد بزند و يا پول بيشتري به قاضي بدهد، معمولاً بر طرف دعوا پيروز مي شود!
ژي.ام. تانکواني
انجمن صنفي
کسبه ايراني به اصناف مختلف تقسيم مي شوند و هر صنف داراي مجمع و رئيسي است و در مواقع معين مجمع اصناف تشکيل مي گردد و در خصوص مسائل مربوط به کسب خود تبادل نظر مي نمايند. فرانسويها تشکيل اصناف را از روميهاي قديم آموخته بودند و روميهاي قديم نيز به نوبه خود آن را از ايرانيان فرا گرفته بودند.
سفر دوستي
ايرانيان مسافرت را خيلي دوست دارند. نه تنها اشراف، بلکه مردم عادي و کم درآمد نيز در هر سال يا در هر چند سال، به اطراف ايران سفر کرده و يا به زيارت اماکن مقدسه مي روند. اين امر در کشوري مانند ايران که راه آهن و جاده شوسه ندارد و مردم از درياپيمايي بي اطلاع اند، خيلي جالب توجه است.
ادوارد ياکوب پولاک
برهان قاطع
وقتي که در باب حکومت ايران بحث مي کنيم، اگر عبارت مشروطه را به کار بريم، دچار اشتباه بزرگي شده و اين کلمه را بسيار نابه جا به کار برده ايم. رسم و روال اين کشور چنين است که همه کارها از راه زور و اعمال استبداد حل و فصل شود. ترتيب تداوم سلطنت براساس هيچ قاعده و قانوني استوار نيست. شخص شاه بنا به دلخواه خود، يکي از فرزندان يا حتي خويشي را که مناسب تشخيص دهد، به جانشيني خود برمي گزيند. تنها انتساب به خاندان سلطنت براي رسيدن به تخت شاهي کافي است. گاهي اين شرط هم ناديده گرفته شده است و بسياري از شاهان در سالهاي اخير، جز شمشير برنده خود، هيچ برهان ديگري براي رسيدن به سلطنت نداشته اند.
ژي.ام.تانکواني
سرباز ايراني
سرباز ايراني نيرومند، خوش اندام و قانع است. سختيهاي بسيار را از قبيل تشنگي، گرسنگي و سرما و بي خوابي و پياده روي ممتد تحمل مي کند. از آن گذشته فطرتاً جسور است. مختصر بگويم در اين مملکت مصالح خوب براي تشکيل سپاه عالي وجود دارد؛ اما صاحب منصبان از هيچ يک از فنون نظامي مطلع نيستند. يک پسربچه شانزده ساله از مدرسه بيرون مي آيد و بر اثر اعمال نفوذ به منصب سرتيپي مي رسد!
دست و دلبازي ايراني
هيچ چيز براي ايراني غم انگيزتر از آن نيست که ناگزير باشد غذاي خود را در تنهايي بخورد. اين مطلب حتي در مورد طبقات کم درآمد مصداق دارد. ايراني در خرج براي پذيرايي از مهمان اسراف مي کند؛ چنان که گاه مقدار غذايي که براي صد نفر کفايت مي کند، در مقابل معدودي مهمان مي گذارد.
ادوارد ياکوب پولاک
برادرکشي
شاهان ايران تقريباً در تمامي ادوار، به تبعيت از سنت بربري، چشمان برادران خود يا کساني از خويشاوندان را که از جاه طلبي آنان بوي خطري به مشامش مي رسيد، از حدقه در مي آوردند. فتحعلي شاه هم از اين قاعده مستثنا نيست. او فقط يک برادر داشت و دستور داد او را کور کردند؛ چون مي ترسيد که جاذبه سلطنت او را به هوس پادشاهي بيندازد. هنگام ورود ما به تهران، اين شاهزاده، به علت سوء هاضمه، يا به سبب جهالت طبيب درگذشت. شاه به محض آنکه خبر درگذشت برادر را شنيد، در اندوهي عميق غرق شد و دستور داد به رسم سوگواري، هشت روز بازارها را ببندند. شگفتي هاي خصوصيات روحي انسانها را چگونه مي توان تحليل کرد؟!
ژي.ام. تانکواني
حکومت جهاني
ايرانيان نخستين ملتي بودند که امپراتوري جهاني به وجود آوردند و روح عدالت و آزادمنشي را که تا آن زمان بر بشر مجهول بود بسط و اشاعه دادند.
رومن گيرشمن
تنها ابرقدرت
دستگاه اداري ايرانيان توفيق يافت تا مورد اعتماد و اطمينان مردم سوريه واقع شود. سوريه در شاهنشاهي ايران ادغام شده بود و ايراني ها توانسته بودند احساس وامداري به حکومت را در مردم سوريه به وجود آورند. سوريها از اينکه چندين نسل جزو آن حکومت بودند که ابرقدرت جهاني- و به تحقيق تنها ابرقدرت جهاني محسوب مي شد- احساس افتخار مي کردند.
پروفسور مري بويس، ايران شناس انگليسي
تنبلي مردم
تعطيلات بي شمار، خوابيدن نيمروز مخصوصاً در تابستان، تعدد نوکران غيرضروري و بالاتر از همه دودلي و تعلل را به عنوان يک عادت جبلي مي توان عوامل فرضي در ايجاد تنبلي ايرانيان دانست. البته در قضاوت نبايد به ظواهر اکتفا کرد، ولي تا آنجايي که مي دانيم تمام اين عوامل مبتلا به کشورهايي است که بر پايه اقتصاد کشاورزي زندگي مي کنند.
دکتر ميلسپو، رئيس کل ماليه ايران (1306- 1301)
فال حافظ
در بين هيچ ملت ديگر نمي توان شاعراني يافت که چنين تأثير مستمري بر روحيات، اخلاق و طرز زندگي ملت خود داشته باشند، و زبان خود را مانند سعدي، فردوسي و حافظ به سرحد کمال رسانيده باشند. ابيات و اشعار اين گويندگان بر زبان تمام افراد ملت اعم از تحصيل کرده و عامي جاري است. ايراني هرگاه در انتخاب راه مردود شود، از ديوان خواجه حافظ شيراز تفأل مي زند.
ادوارد پولاک
نبود پشتکار و وجدان کار
دو خصلت اجتماعي که به عقيده ناظران خارجي و حتي خود ايرانيان به ندرت در جامعه ايران يافت مي شوند، عبارتند از پشتکار و وجدان کار. ايرانيان شخصاً براي اين دو خصلت ارزش فراواني قائل اند، ولي متأسفانه کساني که داراي اين دو خصوصيت باشند، بسيار اندک اند. حقيقت اين است که کم کاري، غير فعال بودن و امروز و فردا کردن ايرانيان خيلي تأثربرانگيز است.
دکتر ميلسپو
پايبندي به خانواده
ايراني درک نمي کند که چگونه مي شود دور از خانواده خود به سر برد يا از کار و سرنوشت آنها غافل ماند. بدين علت بود که روزي صدراعظم از من پرسيد آيا در اروپا هيچ خويشاوندي ندارم؟ پس از آنکه به پرسش او جواب مثبت دادم، با ريشخند از من جويا شد که: «پس نکند با قجران خويش و قومي!»
ادوارد پولاک
وقت تلف کردن
يک ايراني کارهايش را به آرامي و با فراغ خاطر انجام مي دهد و به فلسفه و ادبيات خيلي بيشتر از امور شغلي اش توجه مي کند. اغلب اوقات خود را به صحبت کردن مخصوصاً درباره سياست تلف مي کند. حرفهاي او بيشتر مربوط به مسائل و اشخاصي است که اصولاً ربطي به کار او ندارد و به هنگام تصميم گيري دچار دودلي مي شود.
دکتر ميلسپو
ايراني بيدار مي شود
افتخارات ملت ايران که يکي از جالب توجه ترين ملل عالم است، بيشتر، از عظمت گذشته او ناشي مي شود و مادامي که گرفتار عوارض کهولت نشده، کاملاً لياقت آن را دارد که بار ديگر در تاريخ فرهنگ و جهان بشري نقش به سزا را به عهده بگيرد. هرگاه به امکاناتي که ايرانيان در اختيار دارند، مي انديشم و قبل از همه، نژاد نيرومند و بيدار آن ملت را در نظر مي آورم، الزاماً به اين نتيجه مي رسم که بار ديگر از خواب آلودگي و سستي فعلي نجات خواهند يافت و تجديد حيات خواهند کرد.
ادوارد پولاک
گريز از مشکلات
يکي از مهمترين معايب کارمندان ايراني تعلل و ناتواني آنها در مواجهه با مشکلات است. شرکت کنندگان در کنفرانسها به ندرت افرادي کاردان هستند که براي تحميل نظر خود پافشاري کنند. به عبارت بهتر، اين اشخاص با کمالِ ميل با هر پيشنهادي که باعث عقب افتادن کارها و بي نتيجه شدن تصميمات شود، موافقت مي کنند.
دکتر ميلسپو
مردان وزنان
در ايران مردان چند زن مي گيرند. مردهاي ايراني مي خواهند که دخترهاي جوان به همسري بگيرند، و حسادت ناموسي شديدي هم دارند. با مردي ايراني آشنا بودم که هر وقت با هم به مهماني مي رفتيم، سخت مراقب همسرش بود. مردان خانواده دار ايران همسرشان را به اين گونه مهمانيها نمي برند. در مهمانيهايي که من مي رفتم، گاه مي شد که فقط مردها بودند که در مجلس دور هم مي آمدند و به صحبت مي نشستند.
آشي کاگاآتسواوجي
شهر ايران
يليز اوتپول [= گنجه] قيافه قديمي ايراني خود را هنوز هم حفظ کرده است. به غير از محله هايي که اخيراً توسط روسها ساخته شده و چند کوچه ارمني نشين، بقيه شهر کلاً قيافه شهرهاي آسيايي را دارد. کوچه ها عريض است و در دو طرف آندر کنار دو رشته جوي، به رديف درخت کاشته اند. خانه ها در وسط باغهايي پر از درختان ميوه ساخته شده و از بيرون مطلقاً ديده نمي شوند. از دور شهر شبيه پارک بزرگي است و در گوشه و کنار آن مناره هاي مسجدها يک به يک ديده مي شود. در گذشته ديوارهاي قديمي ايراني شهر نيز بر زيبايي اين منظره مي افزود؛ ولي حيف که آنها را خراب کرده اند.
ارنست اورسل
اخترشناسي
زمان تسلط ايرانيان بر مصر (530 تا 330 پ.م) قرائن و نشانه هاي فرائاني حکايت از تجديد حيات و شکوفايي رشته هاي هندسه و دانش نجوم و اخترشناسي در مصر مي کند. در اين دوره شاهد پيدايش نظريه قمر و سيارات و تدوين نظام کبيسه کردن و تلاش و کوشش در رصد اجرام آسماني هستيم.
بارتل.ل. و اندروردن
تأثير بر روم
ايران تأثيري عظيم بر سازماندهي سياسي و سليقه هنري و افکار و عقايد ديني روميان نهاد. گسترش مهرپرستي که همواره به ريشه ايراني خود افتخار مي کرد، همراه با نفوذهاي ديگر ايراني بود.
فرانز کومون
رزمندگان
«تير پارتي» ضرب المثل بود و هنوز نيز هست. مؤلفان دوره اخير باستان از وحشتي که نخستين بار از ديدن تيراندازان زره پوش پارتي احساس کرده بودند، توصيف جانداري به دست مي دهند. آنچه روميان در دشمنان خود مي ستودند و مي کوشيدند از آنها بياموزند، تحرک و راهبرد نظامي ايشان و حرکات غافلگيرانه سواران بادپايشان بود.
اوتو کورز
نگهبان آزادي
اشکانيان نه تنها در برابر روميان ايستادند، بلکه از اول تا آخر، آزادي را که در روم نمي شناختند، نگاه داشتند. از رومي ها در مدارا و آزادمنشي نسبت به بيگانگان بالاتر و با آنان در صنعت و پيشرفتهاي مادي برابر بودند.
ژ.رولينشون
تحسين عومي
ايرانيان بدون ترديد از هر لحاظ تحسين عمومي را برخواهند انگيخت: ادب ذاتي وافراطي شان، خدمت نمايي و پيشدستي در ابراز محبت، و توجه خاص به افراد خارجي، اينها صفاتي است که هر کسي را خيلي زود مفتون آنان مي کند. و در صورت غفلت از مطالعه دقيق و فرصت کافي نداشتن، جز در ارتباطات عمومي، براي مصاحبت مفصل و تمام جدي، هر تازه واردي نظر بسيار مساعد و خاطره اي خوش از آنان به کشور خود به ارمغان خواهد آورد.
ژي.ام. تانکواني
پشتکار ايراني
در اروپا معمولاً همان سستي و رخوتي را که عموماً خاص ملل مشرق زمين است، به ايرانيان نيز نسبت مي دهند؛ اما هرکس فرصت داشته باشد که اين قوم را از نزديک زيرنظر بگيرد، به زودي به نادرستي اين نظر پي مي برد و درباره پشتکار و فهم آنان در مورد کشاورزي و امور صنعتي نگرش بهتر و مساعدتري پيدا مي کند.
موانع پيشرفت
هرچند صنايع ايران را نمي توان با صنايع کشورهاي اروپايي قياس کرد، اما در مجموع اين صنايع، بي اهميت هم نيستند و قسمت اعظم نيازمنديهاي داخلي را تامين مي کنند. اگر در نظر بداريم که از جانب دولت ايران کوچکترين اقدامي براي ترويج و ترفيع کار و پيشه انجام نمي گيرد، حتي افزون بر آن، يک نظام نامعقول گمرکي، واردات کالاهاي خارجي را به زيان مصنوعات داخلي تشويق مي کند و از همه بدتر، اگر در نظر داشته باشيم در اين مملکت جاده و وسايل ارتباطي وجود ندارد، ذخاير فلزات دردل خاک مدفون مانده و آهن را بايد به قيمت گزاف از خارج وارد کرد، آنگاه درمي يابيم در راه پيشرفت صنعت در ايران چه موانع بزرگي وجود دارد. با اين همه، اگر نقصان ابزارها و ماشين ها، فقدان سرمايه، نرخ سرسام آور و ناچيزي اعتبارات را از خاطر دور نداريم، آنگاه وقتي مي بينيم بعضي از محصولات صنعتي داخلي از عهده رقابت با فرآورده هاي مشابه خارجي برمي آيند، غرق در حيرت مي شويم.
ادوارد پولاک
تسامح
اعتراف مي کنم که ايرانيان مردمي زنده دل و دوست داشتني هستند، و از تعصب جاهلانه که در پاره اي موارد موجب دوري ما از عثمانيها مي گردد، در آنها اثري ديده نمي شود. در ايران امروز، مسيحي، مسلمان، يهودي و زردشتي، همه تقريباً به يکسان از حمايت دولت برخوردارند و همه آنان بدون توجه به تمايز در اعتقادات مذهبي، با «سلام عليک» متقابل به يکديگر سلام مي دهند. در اين سرزمين در لباسهاي فرقه هاي ديني مختلف هيچ علامت ننگ آور و تحقيرکننده اي مشاهده نمي شود. در ميان مسيحيان کم نيستند کساني که عنوان گرفته اند و در مشاغل دولتي و حتي در مقامات بالاتر خدمت مي کنند.
ژي.ام. تانکواني
مبارزه با کم آبي
ايرانيان از مدتها پيش تيزهوشي خود را به کار انداختند تا به شيوه هاي گوناگون کمبود برف و باران را جبران کنند. رايجترين تمهيداتي را که براي آبياري مصنوعي مزارع به کار گرفته اند، از اين قرارند: قناتها، تقسيم و انشعاب رودها، سدها و بندها و چاهها.
خانه هاي بزرگ
يکي از خصوصيات ايرانيان اين است که به محض آنکه به مقام، قدرت و ثروت برسند، منزل جديدي ترتيب مي دهند و آن را بدون اندازه معقول، بي هيچ هدف و مقصودي توسعه مي بخشند. ايراني از ساختن و وسعت بخشيدن لذت مي برد. دور تا دور خانه او را افراد قوم و قبيله و بستگان و اعضاي طايفه و از آنها فراتر، نوکران و مراجعان وي گرفته اند، به طوري که پس از مدتي کوتاه، آن مجموعه به محله اي از شهر مبدل مي شود. از طرفي در برابر نقصان خانواده هاي قديمي و اصيل، اشخاص منفرد به روي کار مي آيند و بعد ساقط مي شوند. اين امر باعث مي شود قسمتهاي مختلف شهر در مدت کوتاهي پر از سکنه و آباد مي شود و همه، اين قسمتها و نواحي را محله هاي مرغوب مي دانند و باز بار ديگر به سرعت کوچک مي شوند و متروک؛ زيرا هر کس در تلاش است تا در جوار ستاره طالع مسکن گزيند و از ستاره اي که در حال افول است دوري کند.
ادوارد پولاک
کمبود اخلاق
ايرانيان در پشت ظاهر مؤدب و مهربان و قيافه فريبنده اي که دارند، فاقد صداقت و راستي اند! آنها [اغلب] اهل تزوير، پنهان کار، لافزن، وبسيار دروغگو هستند. من هيچ فرانسوي را نديده ام که داراي اين همه صفات مذموم باشد و آنگاه در مقام مقايسه ناحق با ايرانيان بتواند آن شباهت ادعايي را به اثبات رساند. در باب دروغ و دروغگويي، ناگفته نبايد گذاشت که اين عيب بزرگ در بخش اساسي تربيت آنان وارد شده است. در جدي ترين مسائل، مثلاً در داد و ستد روزانه زندگي، گويا آنها از حقيقت و گفتن سخن راست به شدت گريزانند و اگر بيگانه اي از روي سادگي قول و قسم آنان را باور کند و به بازار گرمي و سوگندهاي محکم آنان دل ببندد، کلاهش پس معرکه است و خود را بازيچه دست دغل ترين و حقه بازترين مردان روي زمين کرده است. پس بايد، ولو به قيمت تحقير شدن، سخن و سوگند آنان را باور نکرد و هميشه در معامله با آنان از اظهار شک و ترديد و حتي حقيقت گويي و ذيحق نشان دادن خود، که تنها وسيله ي متقاعد کردن است، خودداري نکرد؛ چون عادت دارند برابر کساني که خيال مي کنند از آنان نفعي عايدشان خواهد شد، خود را پست و زبون نشان دهند، و در چنين حالتي تا آنجا که تيغشان ببرد، گوش طرف را مي برند.
ژي.ام. تانکواني
کودکي سياسي
ايران دوران کودکي سياسي خودرا در حضور تمدن قرن بيستم و در بحبوحه نوگرايي مي گذراند که از نظر رواني و سياسي آمادگي آن را ندارد؛ ولي خواستار دستيابي به آن است و نمي تواند از آن بگريزد. ايران کودکي است که ناچار شده به طور زودرس زندگي يک شخص بالغ را داشته باشد. ايرانيان که با احساس حقارت و ناامني به جنبش درآمده اند، طي ساليان دراز در جستجوي حمايت بوده اند. اين تمايل که گاهگاهي به شکل سياست عمومي بيان شده است، مقدار زيادي برهان منطقي و رمز و اشاره همراه دارد. ممکن است کسي حدس بزند که اين ملت ندانسته در جستجوي يک پدر به شکل يک ايراني ديکتاتور يا بيگانه خيرخواه بوده که او را زير چتر حمايتش قرار بدهد و به نيابت از ايرانيان و بدون تشبث به ابتکار و شهامت آنان دست به معجزاتي بزند!
دکتر ميلسپو
چرا ايراني؟
صنايع، علوم و حرفه ها فقط در ميان مردم متمدن (شهرنشين) پديد مي آيد و نشو و نما پيدا مي کند يعني ايرانيان به علت تمدن راسخي که از آغاز تشکيل دولت فارسي داشته اند، بر اين امور استوارتر و تواناتر بودند.
ابن خلدون
زن سالاري
زنان علي رغم جدا و مستور بودن، بر همه امور اعمال نفوذ مي کنند، حتي در امور سياسي. تا جايي که سرنخ سقوط بعضي از حکام يا وزيران را بايد در اندرون جست.
پيري زودرس
زن ايراني زود پير مي شود. در سي و پنج سالگي ديگر عجوزه به حساب مي آيد! در نتيجه اغلب شنيده مي شود که مي گويند: «اي واي جواني رفت!»
ادوارد پولاک
مردمي از پارس
صاحب صناعتِ نحو، سيبويه و پس از او فارسي و به دنبال آنان زجاج بود که همه از لحاظ نژاد ايراني به شمار مي رفتند، ليکن تربيت آنها در محيط زبان عربي بود و آن زبان را در مهد تربيت آميزش با عرب آموختند و آن را به صورت قوانين و فني درآوردند که آيندگان از آن بهره مند شوند... به جز ايرانيان، کسي به حفظ و تدوين علم قيام نکرد و از اين رو، مصداق گفتار پيامبر(ص) پديد آمد که فرمود: اگر دانش بر گردن آسمان درآويزد (آويخته باشد)، قومي از مردم پارس بدان نايل مي آيند و آن را به دست مي آورند.
ابن خلدون
تمدن اسلامي
راست است که ايران از جهت سياسي چندي از موجوديت مستقل ملي خود بهره مند نگشت و در امپراتوري بزرگ اسلام که از جبل الطارق تا رود سيحون امتداد داشت غرق شد، لکن عالم تفکر و انديشه به زودي سيادت و تفوق خود را ثابت کرد و اين تفوق چيزي بود که استعداد و ظرافت و دقت مردمش وي را شايسته آن مي ساخت. اگر از آنچه عموماً به نام علوم عربي معروف است (از تفسير گرفته تا حديث، کلام، فلسفه، پزشکي، واژه نامه نويسي، تاريخ، ترجمه احوال، حتي دستور زبان عربي) آثاري را که به ايرانيان نسبت داده شده است برگيريد، بهترين قسمت اين علوم از ميان مي رود. اعراب حتي بيشتر صور تشکيلات دولتي خود را از سرمشق هاي ايراني اقتباس کرده اند.
ادوارد براون
زردشت و افلاطون
علم نويني که از شرق آمده بود، در آتن چندان خوشايند نبود؛ بلکه تارگليا افسونگر يوناني و روسپيان ديگر بودند که در آتن با آغوش باز آنها را خوشآمد گفتند... آناکساگوراس Anaxaoras که به جرم بي ديني براي آموختن ستاره شناسي و براي طرفداري از پارسيان، به دادرسي فرا خوانده شد، از ترس جان خود گريخت... دموکريتوسDemocrituw به پارس رفت و آنجا آگاهي بسنده از آيينهاي ديني به دست آورد که رساله اي به نام «ماگيا» بنويسد... برخي دليل مي آورند که دوگانگي نهفته در فکر افلاطون، از زد و خورد جاوداني ميان بدي و نيکي که زرتشت مي آموزانيد، سرچشمه گرفته است.
ا.ت.اومستد (نويسنده تاريخ شاهنشاهي هخامنشي)
مغان و فرهنگ يونان
چون شاهنشاهي هخامنشي گسترش يافت، موبدان با طبقات روحاني ساير ملل و به خصوص کلدانيان، مربوط شدند. پيوندهاي سر راست تري ميان اين مغان و فرهنگ يوناني برقرار شد. آمده است که موبدي به نام اُستانس (Ostanes) انديشه هاي ديني ايران را در يونان رواج داد. براساس همين قول است که محققان در جستجوي روابطي ميان موبدان و فلسفه يونان هستند.
م. ورمازن (نويسنده آيين ميترا)
ترس از هوو
سوزنده ترين دردي که آتش به جان زن ايراني مي زند، آن است که شوهر زن ديگري بگيرد يا به زن ديگرش (هوو) مهر بيشتر بورزد.
ادوارد پولاک
فرهنگ
در زمان هارون و جانشينانش، ابراهيم بن ماهان موصلي پسر يک مأمور مالي ايراني و پسرش اسحاق بر موسيقي پايتخت تسلط داشتند.اگر زبان عربي حاکم مسلم ادبيات بود، معذلک شعراي ايراني الاصل کم نبودند و غالباً اشعار آنها غرورشان را به فرهنگ ايران با تحقير تازيان نشان مي داد.
برکلمن
تأثير بر يونان
نکته مسلم آن است که در تعبيه آلات موسيقي، نفوذي که ايران در يونان کرد، بيش از تأثيري است که يونان در ايران نموده است... هنگامي که در ايران انواع چنگ وجود داشت، در يونان جز لوره (يعني بربط) چيز ديگري نبود و گيتار را يونانيان از همسايگان شرقي خويش اقتباس کردند.
دکتر هـ.جي. فارمر
منبع:یزدان پرست، حمید؛ (1387) نامه ایران؛ مجموعه مقاله ها، سروده ها، و مطالب ایران شناسی، جلد چهارم، به کوشش حمید یزدان پرست، تهران، اطلاعات، چاپ یکم.
