نشانه هاي راه مبارزات علامه بلخي (1)
گفتگو با سناتور صديقه بلخي فرزند شهيد علامه بلخي
درآمد
در آغاز گفت و گو خواهشمنديم نگاهي اجمالي به زندگي شهيد علامه بلخي داشته باشيم...
علامه بلخي در سال هاي اقامت در حوزه علميه مشهد خوب درس خواند و از کتابخانه آستان مقدس رضوي استفاده کرده و با آثار انديشمندان و شاعراني چون مولانا جلال الدين بلخي، حکيم فردوسي، سنايي غزنوي و اقبال لاهوري آشنا شده است. چون ذوق ادبي را به طور ارثي از بزرگان خود داشته، به سرودن شعر هم پرداخته است.
به هر حال پدر و پسر در هرات در کنار تکيه بزرگ ميرزا خان مسکن مي گزينند و با اخلاق ويژه، سخن هاي نو، روضه خواني خوب و صداي جذابي که دارند، خيلي زود در ميان مردم جاي باز مي کنند و به عنوان منبري و واعظان خوبي معروف مي شوند. علامه بلخي در کنار ادامه تحصيلات حوزوي در سال 1315 دو کتاب به نام هاي «طب از نگاه قرآن» و «فلسفه الاحکام» مي نويسد. او هنگام سخنراني در امور سياسي و مسايل کشوري دخالت مي کند و به همين دليل، از طرف حکومت زير نظر گرفته مي شود. آنگاه مردمان ترسو و محافظه کار و صاحبان جاه و مال به تدريج از بلخي فاصله مي گيرند و جوانان خود را هم از نزديک شدن به او بر حذر مي دارند. اما قشر جوان و تحصيل کرده بيش از ديگران به او مي پيوندند.
علامه بلخي در همان سن کمي که داشت به کشور عراق و حوزه علميه نجف اشرف مي رود و آنجا در جمع طلاب افغاني سخنراني مي کند. مرحوم شيخ محمد علي مدرس افغاني نقل کرده که علامه بلخي با طلبه ها و اساتيد حوزه نجف سخنراني هاي عالمانه و جذابي داشت.
به طوري که همه از جرأت و دانش و قدرت بيان او در آن سن و سال شگفت زده شدند. بلخي مدت طولاني در عراق مي ماند و در سال 1317 به هرات باز مي گردد و مورد استقبال مردم قرار مي گيرد. از اين نظر حساسيت حکومت به او بيشتر مي شود، و او را به مدت هشت سال از هرات ممنوع الخروج مي کنند. مهمترين فعاليت هاي علامه بلخي در آن مدت از اين قرار است:1- تحصيل و تکميل دروس حوزه اي.
2- مطالعه و تحقيق در فلسفه، عرفان و علوم و تاريخ سياسي اسلام و جهان.
3- تدريس بعضي از کتب حوزه اي به طلبه هاي جوان.
4- جذب جوانان کارآمد و فرهيخته به منظور ايجاد تشکيلات فکري و سياسي براي مبارزه با استبداد حاکم.
5- تلاش جهت دار و پر محتوا به منظور حماسي کردن محافل مذهبي و عزاداري.
6- بيدار کردن مردم با بيان مسايل مختلف سياسي و اجتماعي و تحرک بخشيدن به نسل جوان.
در سال 1319، بلخي همراه پدرش سفري يکساله به مناطق کابل، قندهار، هزاره جات، شمال و بلخاب مي رود و با مردم مناطق مختلف آشنا مي شود و دردها و رنج هاي آنها را از نزديک لمس مي کند. فعاليت هاي تشکيلاتي علامه بلخي از سال 1322 با پايه گذاري حزب ارشاد اسلامي شروع مي شود، و همفکران او به تدريج در ادارت و نهادهاي دولتي نفوذ کرده و بعضي از کارمندان متعهد و مؤمن را به سوي خود جذب مي کنند. همچنين با شهرها و ولايات ديگر به ويژه کابل و شمال هم تماس مي گيرند.
وقتي مقامات دولتي به اين نتيجه مي رسند که نمي توانند علامه بلخي را در هرات کنترل کنند، او را در سال 1324 به مزار شريف تبعيد مي کنند. آنگاه حجت الاسلام سيد حيدر قطب را به عنوان جانشين خود در هرات معرفي و خود به مراز شريف منتقل مي شود. در مراز شريف فعاليت هاي علامه بلخي زود هنگام گسترش مي يابد، زيرا مردم مناطق شمال خانواده او را از قبل مي شناختند. به همين دليل خيلي سريع حلقه ارشاد را گسترش داده و افراد مشخصي همچون خواجه محمد نعيم فرمانده امنيت مزار شريف را جذب مي کند.
علامه بلخي در چارچوب فعاليت هاي سياسي در مزار شريف، سرانجام به کابل مي رود و به محض ورود به اين شهر توسط مأموران بازداشت مي شود و به مدت سه شب در بازداشتگاه مي ماند تا با دخالت و وساطت بزرگان کابل مثل مير علي اصغر شعاع و ديگران آزاد مي شود. رژيم شرط آزادي بلخي را عدم دخالت در مسايل سياسي عنوان مي کند اما بلخي مي گويد: «سياست آميخته با جان و روح من است و من بدون دخالت در مسايل کشورم نمي توانم زندگي کنم».
بلخي از طرف مجامع سياسي، مذهبي و قشر جوان کابل به گرمي مورد استقبال قرار مي گيرد، و با ايراد سخنراني هاي انقلابي و رفتار نيکوي اسلامي، زود هنگام توده هاي زير ستم و فعالان سياسي و رجال فرهنگي را جذب کرده و به تلاش خود براي آغاز يک حرکت انقلابي سرعت مي بخشد. سپس با مجامع مذهبي و سياسي و نظامي کابل و افرادي از ساير اقوام و مليت هاي افغانستان تماس برقرار مي کند، و آنگاه مقدمه قيام نوروز سال 1329 را فراهم مي کند که به دستگيري او و يارانش منجر مي شود.
بفرماييد که فعاليت هاي تشکيلاتي علامه بلخي در کابل چگونه بوده است؟
يکي از کارهاي خوب انجمن شعاع ميوند، ارتباط غير مستقيم با علامه بلخي در داخل زندان بود به طوري که آن ها توسط خانواده يا نظاميان محافظ زندان اخبار بيرون را به داخل زندان به علامه منتقل مي کردند و دستورات لازم را از او مي گرفتند. علامه هم اخبار و تحولات سياسي و اجتماعي کشور و جهان را در شعرهايش انعکاس مي داد.
فعاليت هاي سياسي شهيد بلخي عليه سلطنت ظاهر شاه تشکيلاتي بود يا فردي؟
ديدگاه هاي علامه بلخي بر حرکت جهادگران افغانستان چه تأثيري داشته است؟
وقتي که علامه بلخي دستگير و زنداني شد وضع خانواده چگونه بود و شما با چه مشکلاتي مواجه شديد؟
اين دم که يار، قاتل جان فگار ماست
مژگان خدنگ کرده و در فکر کار ماست
سرانجام روز هفتم فروردين، والي و فرمانده نيروي انتظامي کابل به سراغ علامه بلخي در منزل مير اکبر آقا رفتند و او را بازداشت کردند مأموران در مسير راه به علامه پيشنهاد کردند که با خانواده خداحافظي کند اما او نپذيرفت. در لحظه بازداشت به مرحوم مير اکبر آقا چنين گفت: «آقاي بزرگوار! من رفتم، خانواده ام را اول به خدا و بعد به شما مي سپارم».
فرداي آن روز وسائل منزل ما را به اتاقي در طبقه دوم حسينيه مير اکبر آقا انتقال دادند، و ما تا هشت ما پيش از آزادي علامه از زندان در همان اتاق حسينيه زندگي مي کرديم. در دو سال اول ما را به مدرسه راه ندادند، ولي پس از گذشت دو سال و با تلاش هاي سيد نبي مظفري که معلم ادبيات ليسه حبيبيه بود و تلاش هاي دانشمند شهيد محمد حسين نهضت، برادرم علي آقا در مدرسه نجات ثبت نام کرد. چون کتاب هاي درسي را در خانه خوانده بود، توانست در عرض يک سال سه کلاس را امتحان دهد و عقب ماندگي درسي خود را جبران کند. باز هم توسط همين دوستان - که معلم و مدير مدارس دخترانه بودند- ما هر دو خواهر هم ابتدا به طور غير رسمي و بعد به صورت رسمي وارد مدرسه شديم. مشکل ديگر ما اين بود که تا حدود يک سال اجازه ملاقات با پدر را در زندان نداشتيم. پدر را دو سال اول در يک سلول انفرادي 1×2 متري زنداني کرده بودند. ما اعضاي خانواده، به نوع ديگري محکوم به زندان شده بوديم. محروميت از ملاقات با پدر و زندگي تنهايي. چون مردم از تماس و ديدار با ما ترس داشتند.
پس از يک سال و اندي، به مناسبت يکي از اعياد به ما اجازه دادند به ملاقات پدر برويم. آن روز فقط اشک ريختيم. به آقا نگاه مي کرديم و جلو گريه خودمان را نمي توانستيم بگيريم. هرچه پدر با آن طبع شوخ خود به ما دلداري مي داد، ما نمي توانستيم ساکت شويم.
پس از مدتي محدوديت ها کمتر شد. روزهاي جمعه براي پدر لباس مي فرستاديم و اجازه دادند هر شب غذا هم ببريم. وضع اقتصادي خانواده خوب نبود، و تعدادي از دوستان پدر به صورت مخفيانه و غير مستقيم به ما کمک مي کردند. دستمزد مادر از کار خياطي تنها درآمد ما بود و با آن زندگي مي کرديم. پس از گذشت دو سال به فرزندان زندانيان اجازه دادند که روزهاي جمعه به ملاقات پدرشان بروند. علامه بلخي و دوستان او هر کدام اتاق جداگانه اي داشتند. ما هم هر صبح جمعه با لباس و غذا به ملاقات پدر مي رفتيم و تا عصر پيش او مي مانديم.در اين مدت اشعار علامه بلخي چگونه ثبت مي شد و به بيرون زندان مي رسيد؟
در مدتي که علامه زنداني بود نهضت اسلامي ادامه داشت يا خير؟
شهيد بلخي را شخصيتي سياسي تبيين کرديد، از نظر پدرتان چه مسائلي بيش از هر چيز ارزش داشت و آن ها را هدف تشکيل نظام جمهوري اسلامي مي دانست؟
منبع: شاهد ياران شماره 64
/ج
