فاصله میان افراد، یکی از انواع ارتباط غیرکلامی به شمار می آید.

انواع ارتباطات غیرکلامی

ارتباطات میان انسان ها به دو دسته اصلی تقسیم می شود: گاه این ارتباطات از طریق کلام صورت می گیرد که از آن به ارتباط کلامی تعبیر می شود و گاه این ارتباط از راهی غیر از کلام اتفاق می افتد که خود به چند نوع تقسیم می شود.

1)تماس چشمی

شما هم بارها به مانند دیگر افرادی که با آنها زندگی می کنید این تجربه را داشتید که شخصی با چشم هایش با شما حرف بزند یا دلخوری خود را به شما انتقال دهد. بله! چشم ها خود می توانند ابزاری در جهت انتقال پیام باشند.

در هنگامی که با شخصی صحبت می کنید اگر او با چشمانش شما را همراهی کند، بیان می دارید که او به حرفهای شما توجه دارد و اگر این نگاه کردن مستقیم و بدون تغییر حالت باشد، ممکن است این را بیان دارید که او توجهش فقط به صورت من هست و توجهی به حرفهای من ندارد. (خصوصا اگر این ارتباط چشمی میان زن و مرد صورت گیرد)

افراد می توانند محبت، خشم،رضایت، عدم رضایت، نفرت، خوشبختی و ... را در قالب نوع نگاه خود به دیگران انتقال دهند. از همین روی تماس چشمی یکی از ابزارهای کارآمد در ارتباط غیرکلامی به شمار می آید.

برای داشتن یک ارتباط چشمی مناسب لازم نیست که دائماً شما در چشم شخص مقابل زل بزنید (چرا که ممکن است او برداشت دیگری از این نوع رفتار داشته باشد). نگاه شما می تواند همراه با سرتکان دادنی باشد که نشان از تائید سخنان او باشد. این نگاه می تواند همراه با لبخند رضایتی باشد که بر لب های شما می نشیند. این را برداشت نکنید که تماس چشمی یک ارتباط ناقص است؛ نه! بلکه به کارگیری دیگر اعضای بدن، قوت بخش پیام رسانی می شود.
این ارتباط چشمی در رابطه میان همسران کارآیی بیشتری از خود نشان می دهد. همسرانی که در کنار ارتباط کلامی درست و پویا، از تماس چشمی خوبی برخوردارند، به راحتی می توانند رضایت زناشویی را کسب کرده و از آن بهره ببرند.
در روایتی از امام زین العابدین (علیه السلام) اینگونه بیان شده است: «هنگامی که بنده به صورت زنش و زنش به صورت او نگاه کند، خداوند به هر دوی آن ها نظر رحمت می کند و هنگامی که دستان هم دیگر را بگیرند، گناهانشان از خلال انگشتشان فرو ریزد.»[1]

2)حالت چهره

شاید نتوان ابزاری مهم تر از حالت چهره را در ارتباطات غیرکلامی یافت. حالت چهره می تواند منعکس کننده هیجانات شخص باشد. هیجاناتی همچون غم، شادی، اضطراب، استرس و... . یکی از روش های تحلیل شخصیت افراد نیز از راه حالت چهره هست. کسی که کاری را از روی اکراه و ناخوشی انجام می دهد، با کسی که کاری را از روی ذوق و شوق انجام می دهد، در حالت های چهره با هم تفاوت دارند، مگر اینکه قصد داشته باشند کسی از این هیجان درونی شان باخبر نشود و دلخوشی یا دلخوری خود را پنهان کنند.
در روابط اجتماعی میان افراد، آنچه باید حاکم باشد گشاده رویی و لبخند است. از همین روی در کلام معصومین (علیهم السلام) سفارش شده است که مومنان همدیگر را با رویی گشاده ملاقات کنند.[2]

3)فاصله میان افراد

فاصله میان افراد، خود می تواند نشان دهنده صمیمت و یا عدم صمیمیت باشد. از همین روی برای تحلیل رابطه افراد و نوع صمیمت ایشان می توان فاصله ای که هر دو نفر از هم قرار گرفتن را سنجید. بر اساس همین فاصله ها چهار حریم تعریف شده است:

الف) حریم صمیمانه: 15-45 سانتی متر این فاصله مخصوص والدین و فرزندان و همسران است.
ب) حریم شخصی: 45-75 سانتی متر که این فاصله مخصوص اقوام، فامیل و دوستان در مهمانی است.
ج) حریم اجتماعی: 75-120 سانتی متر که این فاصله مخصوص رئیس و مرئوس است.
د) حریم عمومی: 3-6 متر که این فاصله مربوط به معلم و شاگرد یا سخنرانی کردن در جمع است.

ممکن است در هر فرهنگی این فاصله ها به گونه های متفاوتی تعبیر شود. به همین خاطر لازم است که با توجه به فرهنگ هایی که در آن زندگی می شود، این فاصله ها مورد توجه قرار گیرد.

اگر کسی وارد حریم دیگری شود و این فاصله رعایت نشود، ممکن است شخص احساس تهدید کند از همین روی رابطه ممکن است حالتی تدافعی پیدا کند. در این مورد ارتباط بین زن و مرد و رعایت این فاصله در بسیاری از فرهنگ ها مورد توجه قرار گرفته است.

در ادبیات گفتاری نیز بارها شنیده اید که می گویند «فلانی چرا از جمع ما فاصله گرفته است» که نشان از آن دارد آن فرد میلی برای حضور در آن جمع و یا ارتباط با آن افراد ندارد.

ادامه دارد...

پی نوشت:

[1] . قال علی بن الحسین (علیه السلام): إذا نَظَرَ العَبدُ إلى وَجهِ زَوجِهِ ونَظَرَت إلَیهِ ، نَظَرَ اللّهُ إلَیهِما نَظَرَ رَحمَةٍ ، فَإذا أخَذَ بِکَفِّها وأخَذَت بِکَفِّهِ ، تَساقَطَت ذُنوبُهُما مِن خِلالِ أصابِعِهِما. (المتقی ابن حسان الدین الهندی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت: مکتب القرآن الاسلامی، ص 37)

[2] . قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): «اَن تَلقی اَخاکَ و انتَ مُنبَسِطُ اِلَیهِ وَجهَکَ؛ برادر مسلمانت را با روی گشاده ملاقات کن.» (ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه، تهران: انتشارات دنیای دانش، چهارم، 1382، ص 161)