کم خونی چیست؟
کم خونی زمانی روی می دهد ، که سطح گلبول های قرمز خون (RBC) در بدن پایین می آید. این امر با امراض مختلفی همراه است زیرا گلبول های قرمز حاوی هموگلوبین هستند که اکسیژن را به بافت های بدن انتقال می دهند. کم خونی با فشار بر اعضای بدن و خستگی همراه است.کم شدن شمار گلبول های قرمز بدلیل از بین رفتن گلبول ها، نابودی و کند شدن روند تولید آنهاست.
کم خونی یکی از بیماری های خونی است که دلایل زیادی دارد که از جمله می توان به جنبه وراثتی، مشکل سوء تغذیه (فقر آهن یا کمبود ویتامین ها)، ابتلا به بیماری های عفونی و برخی سرطان ها و مصرف برخی داروها یا تماس با برخی سموم اشاره کرد.1
علائم و نشانه های کم خونی
خستگیضعف
پوست رنگ پریده
تنگی نفس
دست ها و پاهای سرد
سردرد
سرگیجه
درد قفسه سینه
ریزش مو
ضربان قلب نامنظم
کاهش استقامت
دشواری در تمرکز2
در مواردی که کم خونی شدید باشد علائم بشرح زیر می باشد:
سوزن سوزن شدن دست و پا
مشکل در راه رفتن
مشاهده خط آبی - سیاه برروی لثه ها
زوال عقل
درد شکم
یبوست
استفراغ
خونریزی معده
بزرگ شدن کبد
ضعف عضلات
افت فشار خون
زرد شدن چشم ها
ریزش مو
بی قراری
میل به خوردن مواد غیر خوراکی نظیر گچ و خاک3
دلایل و انواع کم خونی
نابودی و از دست رفتن گلبول های قرمز
زمانی که سرعت از دست رفتن گلبول های قرمز بدلیل فرایند همولیز، بیشتر از حد نرمال باشد، مغز استخوان با افزایش تولید گلبول های جدید، گلبول های از دست رفته را جبران می کند اما اگر سرعت از دست رفتن گلبول ها بیشتر از حد معمول باشد و امکان جبران گلبول های از دست رفته ممکن نباشد، فرد به کم خونی مبتلا می شود که به این حالت، کم خونی همولیتیک گفته می شود.کم خونی همولیتیک خودایمنی زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به گلبول های قرمز حمله کند و آنها را از بین ببرد. این حالت بدلیل ابتلا به یک بیماری روی میدهد اما برخی مواقع بدون دلیل ایجاد می شود.
کم خونی همولیتیک ارثی همان طور که از نامش پیداست، یک بیماری ارثی است. از اشکال این بیماری می توان به بیماری گلبول های داسی شکل، تالاسمی، کمبود گلوکز-6-فسفات دی هیدروژناز (G6PD) و اسفروسیتوز ارثی اشاره کرد.
بیماری گلبول های داسی شکل
این بیماری نوع شدید کم خونی است که در میان افریقایی ها بیشتر مشاهده می شود (از هر 500 نفر، یک کودک امریکایی اهل افریقا به این بیماری مبتلاست). این بیماری بر هموگلوبین که یکی از پروتئین های موجود در گلبول قرمز است، تاثیر می گذارد، هموگلوبین وظیفه انتقال اکسیژن به اعضای بدن را برعهده دارد. گلبول های قرمز با هموگلوبین سالم بدلیل گرد بودن و داشتن انعطاف پذیری، براحتی از جریان خون عبور می کنند. بیماری گلبول داسی شکل موجب چسبندگی، سفتی و شکنندگی گلبول های قرمز شده و این گلبول ها به شکل منحنی و داس تبدیل می شوند. این گلبول ها بجای عبور از شریان ها، مجرای عبور خون را مسدود کرده و خون موردنیاز به بافت ها و اعضای بدن نمی رسد که در این صورت، بافت ها و اعضای بدن دچار کمبود اکسیژن شده و بدن نیز درگیر برخی مشکلات می شود.
تالاسمی
تالاسمی، بیماری است که بر روند ساخت و تولید هموگلوبین تاثیر می گذارد. شمار گلبول های قرمز خون بیشتر از سایر گلبول هاست و عمر آنها حدود 4 ماه است. بدن روزانه گلبول های قرمز جدیدی را تولید کرده و آنها را جایگزین گلبول های مرده و از دست رفته می کند. در بیماری تالاسمی، این گلبول ها با سرعت بالایی از بین می روند که در نهایت فرد به بیماری کم خونی مبتلا می شود.
تالاسمی ماژور
تالاسمی ماژور یا آنمی کولی، نوع شدید کم خونی است که گلبول های قرمز به سرعت از بین می روند و آهن در بافت های مهم بدن رسوب می کند. تالاسمی ماژور منجر به کم خونی خفیف می شود.
کمبود G6PD
G6PD یکی از آنزیم هایی است که در تبدیل کربوهیدرات به انرژی نقش دارد. این آنزیم، گلبول های قرمز را از رسوبات ناشی از مصرف دارو و یا از ابتلا به بیماری عفونی محافظت می کند. در افراد مبتلا به کمبود G6PD، گلبول های قرمز بقدر کافی G6PD را تولید نمی کنند و یا روند تولید بدرستی انجام نمی شود. بدون داشتن آنزیم G6PD، گلبول ها آسیب دیده و یا از بین می روند. کمبود این آنزیم معمولا در میان مردان افریقایی بیشتر است.
اسفروسیتوز وراثتی
اسفروسیتوز وراثتی یک بیماری ارثی است که گلبول های قرمز بدرستی شکل نمی گیرند (گلبول ها به شکل کره نازک هستند) و بدلیل مسئله ژنتیکی و وجود پروتئین در ساختار گلبول قرمز، بسیار شکننده هستند که همین امر موجب نابودی و از بین رفتن گلبول ها و درنهایت ابتلا به کم خونی، یرقان و بزرگ شدن طحال می شود. سابقه خانوادگی، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش داده و این بیماری بیشتر در شمال اروپا مشاهده می شود و می تواند همه نژادها را درگیر کند.
کم شدن شمار گلبول های قرمز
کم خونی با خونریزی شدید ناشی از جراحت، جراحی یا لخته شدن خون ارتباط دارد. کم خونی تدریجی در بلندمدت مثل خونریزی روده بدلیل ابتلا به بیماری التهاب روده (IBD) منجر به بروز آنمی شده که با قاعدگی شدید در دختران نوجوان و زنان همراه است. همه این عوامل، نیاز بدن را به آهن افزایش می دهند زیرا آهن از جمله عناصری است که برای ساخت و تولید گلبول های قرمز ضروری می باشد.
کند شدن روند تولید گلبول های قرمز
آنمی اپلاستیک زمانی اتفاق می افتد که مغز استخوان نتواند گلبول های قرمز را بقدر کافی تولید کند و این بیماری بدلیل عفونت ویروسی یا تماس با مواد شیمیایی سمی، اشعه ها یا مصرف داروهایی مثل آنتی بیوتیک، داروهای ضد صرع یا داروهای سرطان روی می دهد. برخی سرطان ها در کودکان مثل سرطان خون یا لوکمی باعث بروز آنمی اپلاستیک می شود درحالیکه برخی بیماری های ژنتیک یا مزمن بر عملکرد مغز استخوان تاثیر می گذارند. بالا بودن سطح هموگلوبین و گلبول های قرمز به انتقال اکسیژن برای رشد جنین در رحم کمک می کند. بعد از تولد، اکسیژن به مقدار فراوان موجود بوده و سطح هموگلوبین در حدود 2 ماهگی به کمترین میزان افت می کند که به این حالت، آنمی فیزیولوژیک نوزاد گفته می شود. افت موقتی شمار گلبول ها طبیعی بوده و به هیچ درمانی نیاز ندارد زیرا بدن نوزاد فورا شروع به ساخت و تولید گلبول های قرمز می کند. از آنجایی که آهن برای تولید هموگلوبین ضروری است لذا کم خونی بدلیل کمبود آهن اتفاق می افتد. کمبود آهن در رژیم غذایی منجر به کم خونی ناشی از فقر آهن می شود. این نوع کم خونی در میان کودکان متداول بوده و در هرسنی روی می دهد اما در کودکان زیر 2سال بیشتر مشاهده می شود. نوزادان و اطفالی که زیاد شیر می خورند، بیشتر در معرض فقر آهن قرار دارند.دختران در سن بلوغ نیز بدلیل عادت ماهانه در معرض خطر ابتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن هستند. بدلیل اینکه مقدار زیادی آهن در طول عادت ماهانه از بین می رود لذا باید از وجود این عنصر در رژیم غذایی اطمینان حاصل کرد.1
روش پیشگیری از بروز عارضه کم خونی چیست؟
باید ابتدا سه علت بروز کم خونی را بدانیم، برخی از کم خونی‌های ارثی راهکار پیشگیری ندارد. موارد اکتسابی مانند کم خونی فقر آهن که بسیار شایع است را می‌توان با رژیم غذایی و انجام فعالیت‌هایی از بروز آن پیشگیری کرد، در این مورد توصیه می‌شود که رژیم غذایی غنی از آهن استفاده شود و مصرف گوشت قرمز، جگر، حبوبات، خرما، کشمش، شیره انگور و توت را در برنامه غذایی قرار دهند.همچنین مصرف میوه‌هایی مانند سیب، لبو و سبزیجات با برگ‌های تیره غنی از آهن را توصیه می‌کنیم. علاوه بر این لازم است از غذای همراه با آهن از ترکیباتی حاوی ویتامین C نیز استفاده کنند و مصرف غذا با سالاد حاوی گوجه و میوه‌های دیگر به جذب آهن در بدن کمک می‌کند. از مصرف چای و قهوه بلافاصله بعد از غذا خودداری کنند. از خوردن مواد حاوی کلسیم مثل شیر، ماست، دوغ همراه با غذا پرهیز کنند به دلیل اینکه کلسیم مانع جذب آهن می‌شود. علاوه بر این مصرف فست فود را نیز کاهش دهند.4
پی نوشت:
1.www.rouzdarou.com
2.www.namnak.com
3.www.jadidtarin.com
4.www.imna.ir
