قیاس بروسُن

قبل از کشف عدد پی(3.14) دانشمندان زیادی تلاش کردند که فرمول محاسبه‌ی مساحت دایره را کشف کنند. یکی از این افراد، شخصی بنام «بروسُن» بود. هدف او...

شنبه، 14 آذر 1394

ابطال تسلسل و دور در برهان از نظر ابن‌سینا

اگر در اثبات الف برای ب نیاز به حد وسطِ ج داشته باشیم و برای اثباتِ ج برای ب و الف برای ج نیز احتیاج به دو حد وسط د و هـ داشته باشیم و همین‌طور،...

شنبه، 14 آذر 1394

آیا ذاتی باب برهان بایستی مساویِ موضوع باشد؟

برخی از بزرگان مانند علامه‌ی طباطبایی می‌فرمایند: عرض ذاتی با موضوع خود بایستی نسبت تساوی داشته باشد، به گونه‌ای که با وضع موضوع، وضع شود و با...

شنبه، 14 آذر 1394

تجربه و افاده‌ی یقین از نظر ابن‌سینا

از آنجا که ممکن است برخی استقراء و تجربه را یکی بپندارند و تجربه را نیز مفید یقین مضاعف ندانند، شیخ (رحمه الله علیه) تذکر می‌دهد که بین این دو...

جمعه، 13 آذر 1394

قاعده‌ی «ذوات الاسباب لاتعرف الّا باسبابها»

اگر ما بخواهیم محمولی را با موضوعی بسنجیم و حکمی ایجابی یا سلبی در مورد آن بیان کنیم، گاهی چنین است که عقل، رابطه‌ای ضروری ولی بدیهی بین آن‌ها...

جمعه، 13 آذر 1394

شرایط علّتی که در برهان لمّی حدّ وسط واقع می‌شود

آیا هر علّت و علیتی برای برهان لم کافی است؟ خیر. علّتی که در برهان لمّ حد وسط واقع می‌شود شرایطی دارد که در اینجا به دو تا از آن‌ها اشاره می‌شود....

جمعه، 13 آذر 1394

برهان انّی و لمّی

می‌دانیم که در هر برهانی حد وسط علتِ تصدیق به نتیجه است چرا که در تحلیل قیاس برهانی به سه امر می‌رسیم: حدّ اصغر، حدّ اوسط و حدّ اکبر. و از طرفی...

پنجشنبه، 12 آذر 1394

بررسی شبهه منون در باب عدم امکان تعلیم و تعلّم

گفته شده دانشمندی به نام «منون» که با سقراط در باب عدم امکانِ تعلیم و تعلّم سخن می‌گفت به او چنین گفت: کسی که طالب علمی هست یا طالب چیزی است...

پنجشنبه، 12 آذر 1394

بازگشت استقراء تامّ به قیاس

مطلب این است که اگر یقینی بودن را وصف برهان بدانیم، در مورد استقراءِ تامّ که مفید یقین است چه باید بگوییم؟ به عبارت دیگر وصف یقینی اعمّ از برهان...

پنجشنبه، 12 آذر 1394

قضایای تحلیلی و ترکیبی «کانت»

ممکن است قضایای تحلیلی و ترکیبی (یا تألیفی) را به این صورت تعریف کرد که مراد از قضیه‌ی تحلیلی قضیه‌ای است که در آن محمول از بطن موضوع استنباط...

سه‌شنبه، 10 آذر 1394

جایگاه مبحث سؤال و اقسام آن

وقتی امری بر ما مجهول است و ما بر آنیم که بدان معرفت پیدا کنیم «سؤال» طرح می‌کنیم. سؤال به معنای طلب است و متعلِّق طلب را مطلب گویند. از آنجا...

سه‌شنبه، 10 آذر 1394

وجود محمولی و وجود رابط

در کتب منطقی، فلسفی، اصولی وحتی ادبی با بحث‌هایی تحت عناوین: قضیه‌ی ثنائیه و ثلاثیه، قضایای تحلیلی و ترکیبی، هلیات بسیطه و مرکبه، جعل بسیط و...

سه‌شنبه، 10 آذر 1394

ترتیب صناعات خمس

هر ترتیبی همانند تقسیم، براساس ملاک خاصّی استوار است و با تغییر ملاک، ترتیب و تقسیم دگرگون می‌شوند. در ترتیب صناعات نیز ممکن است ملاکات مختلفی...

سه‌شنبه، 10 آذر 1394

تحقیقی در «وهم» و «واهمه»

«وهم» در منطق گاهی به معنای حالتی نفسانی در مقابل «ظنّ» به کار می‌رود، مثلاً گفته می‌شود: اگر به امری 80% ظن داشته باشیم، در مقابل به نقیض آن،...

سه‌شنبه، 10 آذر 1394

مبدأیت تصور برای تصدیق

مبدأ بودن تصور برای تصدیقی به چند معنا قابل تصور است: الف- چون هر تصدیقی حداقل سه تصور: موضوع، محمول و نسبت را لازم دارد، بدین لحاظ ممکن است...

يکشنبه، 8 آذر 1394

قیاس جدلی، مغالطی، خطابی و شعری

غرض از جدل، اسکات خصم است و نه اثبات حقّ، از این رو در مقدّمات آن، تکیه بر یقینیات نمی‌شود، بلکه تکیه بر مسلّماتی است که طرف مقابل آن‌ها را پذیرفته...

يکشنبه، 8 آذر 1394

اقسام تعریف

معرفت و شناخت یک شیء گاه از راه مفاهیم ذاتی است و گاه از راه مفاهیم عرَضی و گاه به وسیله‌ی ترکیب این دو. ذاتی به دو قسم اعمّ و مساوی تقسیم می‌شود...

يکشنبه، 8 آذر 1394

مراتب تصدیق

حالات نفسانی ما در برابر یک خبر عبارتند از: یقین، ظن، شکّ و وهم. شکّ و وهم از اقسام تصدیق و اعتقاد به شمار نمی‌روند، امّا دو قسم ظنّ و یقین از...

يکشنبه، 8 آذر 1394

فهرست موضوعات کلّی مقاله‌ی اوّل برهان شفا و نظایر آنها در آثار ارسطو

این فصل، در باره‌ی غرض از فن برهان منعقد شده است، و اگرچه در برهان ارسطو نظیر چنین فصلی دیده نمی‌شود، ولی بسیاری از مباحث این فصل ریشه در مطالب...

يکشنبه، 8 آذر 1394

کاربرد منطق صوری

منطق، روش صحیح اندیشه را به ما می‌آموزد و فکر و اندیشه در جایی است که ذهن از معلوم به مجهول می‌رسد، بنابراین بدیهی است که تصوّرات و تصدیقات بدیهی...

يکشنبه، 8 آذر 1394